«Μην υποκύψετε στην τρομοκρατία, που καλλιεργείται μεθοδικά για τον Πολιτισμό» από την όχι απλώς απαξιωτική, αλλά εχθρική Πολιτεία, καλούν τους θεατές ο σκηνοθέτης Χρήστος Σουγάρης και μια σειρά ηθοποιών πρώτης γραμμής, μιλώντας για τις αυτοχρηματοδοτούμενες «Βάκχες», που φτάνουν στο Σχολείον και στο Ηρώδειο με φόντο μια παρηκμασμένη παιδική χαρά.
«Είναι οδυνηρό να κλωτσάς πάνω σε καρφιά». Με δυο λόγια, να εναντιώνεσαι σε κάποιον ισχυρότερο. Η φράση του Ευριπίδη, την οποία απευθύνει ο διωκόμενος – λατρευτικά – νεαρός θεός Διόνυσος στον θεομάχο διώκτη του, νεαρό βασιλιά της Θήβας, Πενθέα, στις «Βάκχες».
Σύμπτωση; Την ίδια φράση απευθύνει ο Χριστός στον ειδωλολάτρη Σαούλ – «τι με διώκεις» – προτού εκείνος αναδυθεί ως Απόστολος Παύλος, στις «Πράξεις» (ΚΣΤ’ 14).
Φανταστείτε το, τώρα, με φόντο μια παρηκμασμένη παιδική χαρά.
«Το καλύτερο σκηνικό για ταινία τρόμου», όπως μου εξηγεί ο σκηνοθέτης Χρήστος Σουγάρης, τιμημένος και με Βραβείο Κάρολος Κουν, για τις δικές του «Βάκχες».
Που ήδη έχουν μία πορεία εξήμισι μηνών με πρόβες – παραστάσεις και δύο χρόνια προετοιμασίας από τον ίδιο. Για να καταλήξουν τη Δευτέρα 31 Αυγούστου και την Τρίτη 1 Σεπτεμβρίου 2020 στο Σχολείον (της Ειρήνης Παπά και του Εθνικού, στην Πειραιώς) και την Πέμπτη 3 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο, σε μια αυτοχρηματοδοτούμενη παράσταση. Των ίδιων των καλλιτεχνών (που μάλιστα θα μπορούσε να κοστολογηθεί, με βάση το τρέχον, σε ούτε λίγο ούτε πολύ 140.000 ευρώ).
«Πάντα οι εγκαταλειμμένες παιδικές χαρές μου προκαλούσαν μια βαθιά στεναχώρια και έναν τρόμο. Και οι Βάκχες έχουν κάτι το εφιαλτικό, μου λέει ο Χρήστος Σουγάρης. Τι καλύτερο σκηνικό για «μια σπουδή πάνω στην παιδική ηλικία», που θεωρεί τις ευριπίδειες «Βάκχες» του. Μέσα σε αυτό το ζοφερό σκηνικό πλαίσιο δεν χωράει κανένα στοιχεία ρεαλισμού από τις αιματοβαμμένες «Βάκχες». Μόνον μαγεία, από εκείνο το «δεν θέλω ρεαλισμό, θέλω μαγεία» της Μπλανς Ντιμπουά.
«Με ενδιαφέρει να βλέπω τα πράγματα πιο αλληγορικά, πιο ποιητικά», λέει.
Αντί για το ματωμένο διαμελισμένο από τις μαινάδες Βακχίδες πτώμα του Θησέα, που έρχεται – με τη μορφή ενός διαλυμένου μανεκέν βιτρίνας – στη σκηνή κομμάτι κομμάτι (και όχι μόνον το κομμένο κεφάλι του, που βλέπουμε συνήθως στην εν λόγω τραγωδία). Για να συντεθεί μπροστά στους θεατές και να εμφανιστεί για μια, τελευταία, φορά ο Πενθέας και να δώσει μια ύστατη αγκαλιά στη μητέρα του, Αγαύη. «Μια σκηνή τόσο συγκινητική, που αγαπάω πολύ».
Η παράσταση «Βάκχες» του Χρήστου Σουγάρη αναδεικνύει και το χιούμορ – ναι, το χιούμορ – της αρχαίας τραγωδίας.
Στην οποία, επιμένει, δεν υπήρχε κανένα ίχνος ρεαλισμού. Θεωρώντας λανθασμένη τη νεοελληνική αντίληψη, που αντιμετωπίζει την τραγωδία με ψυχολογικούς και ρεαλιστικούς όρους που έχουν σχέση μόνον με άλλα είδη θεάτρου. «Ο τραγικός ήρωας είναι ένα δρον πρόσωπο. Δεν κλαίει. Αν κάποιος κλαίει – αν και δεν είναι το ζητούμενο – αυτός είναι μόνον ο θεατής».
Η τραγωδία, λέει, έχει αυτό το χιούμορ. Μακριά από ρεαλισμούς.
«Αυτό το κάτι που μοιάζει να είναι κωμικό και στο γυρνάει στο μυαλό και λες «κι αν ήταν αλήθεια;».
Αυτό με συνδέει με τους αρχαίους, τραγικούς και πολίτες. Η αρχαία τραγωδία είναι σαν παρτιτούρα. Ρέουσα. Δεν υπάρχουν παύσεις. Δεν υπάρχουν σημεία στίξης».
Αυτή τη ρέουσα, μουσικογραφημένη, αρχαία παρτιτούρα ο Χρήστος Σουγάρης την αντιμετωπίζει με τρόπο ανάλαφρο, παιδικό, αφελή, στις Βάκχες. «Στοιχεία που πρέπει να έχει ένας καλλιτέχνης. Φτάνει πια με τη σοβαροφάνεια. Που νομίζουν ότι κάνουν κάτι σοβαρό και σπουδαίο. Η τέχνη μας είναι σπουδαία, αλλά οι καλλιτέχνες μας παραμένουν παιδιά. Μόνον αυτό έχουμε. Την παιδικότητά μας», μου λέει. Και με παραπέμπει στον Τζόρτζιο Στρέλερ, στον Κριστόφ Βαρλικόφσκι. Από το ησυχαστήριό του, στη Χαλκιδική, όπου δουλεύει όλα τα θεατρικά πλάνα του, χρόνια τώρα.
«Δεν έχω υπάρξει πιο δραστήριος και χρήσιμος καλλιτέχνης από ό,τι όταν ήμουν παιδί. Όλα μου τα παιχνίδια είχαν σκηνικό, ιστορία… Στην κόρη μου της λέω: Μην προσπαθείς να γίνεις ένα με τους ενήλικες ηθοποιούς. Θέλω τη νιότη σου, την αθωότητα. Γιατί αυτό είναι σημαντικό στοιχείο ενός καλλιτέχνη».
Φανταστείτε τώρα στην ίδια σκηνή, που στη μετάφραση του Θεόδωρου Στεφανόπουλου ακούγονται οι κατά Χρήστο Σουγάρη «Βάκχες», μια σειρά από σημαίνοντες ηθοποιούς.
Απαρτιζουν την ομάδα της αυτοχρηματοδοτούμενης παράστασης, που έβαλε πλάτη στο φιλόδοξο εγχείρημα. Τους Γιώργο Κοψιδά (Διόνυσο), Νίκο Καρδώνη (Τειρεσία), Δημήτρη Ήμελλο (Κάδμο), Κρις Ραντάνοφ (Θεράποντα), Χριστόδουλο Στυλιανού (Α΄ Άγγελο), Μανώλη Μαυροματάκη (Β΄ Άγγελο), τη Νίκη Σερέτη (Αγαύη), τη Ρούλα Πατεράκη (Γυναίκα) και στις Βάκχες τη Μυρτώ Αλικάκη. Συνολικά 25 συντελεστές! Μαζί με το Στέφανο Κορκολή που μελοποίησε σε τραγούδια μέρη του έργου και ειδικά στην παράσταση του Ηρωδείου (3 Σεπτεμβρίου) θα εμφανιστεί, στο πιάνο του. Εκεί όπου η παράσταση θα βιντεοσκοπηθεί με τετρακάμερο και θα φύγει σε streaming για διεθνή φεστιβάλ.
«Η αρχαία τραγωδία είναι μόνον λόγος», μου έλεγε παρόλα αυτά ο σκηνοθέτης, την ώρα που η παράσταση παιζόταν στην Αρχαία Ολυμπία. «Όλα τα άλλα είναι εφέ. Καταρχάς όμως πρέπει να ακουστεί ο λόγος. Το έργο». Όσο για το στόχο; «Δεν έχω την αξίωση ή την έπαρση ότι κάνω κάτι σπουδαίο και τρανό. Δεν θα πω ότι θέλω να αλλάξω τον κόσμο ή να λύσω το μυστήριο των Βακχών (σ.σ.: ενός έργου που θεωρείται από τα σημαντικότερα στην ιστορία του παγκόσμιου θεάτρου). Είμαι ανίκανος να κάνω κάτι τέτοιο. Όμως είμαι ικανός να παραθέσω κάποιες σκέψεις που να γίνουν τροφή για συζήτηση.
«Έχω όμως την αξίωση από τον εαυτό μου να είμαι ένας καλλιτέχνης, να κάνω θέατρο που θέτει ερωτήματα από σκηνής και αφήνει το θεατή να κάνει κι εκείνος μια διαδρομή. Θα μπορούσα να πω διάφορες εύστοχες μπούρδες. Ότι θέλω να εστιάσω στο θέμα του φόβου. Της μισαλλοδοξίας. Όχι. Αυτό που θέλω είναι να δίνω πάσα στους θεατές και πιθανόν εκείνοι να μου το γυρίζουν πίσω. Να το πηγαίνουν παραπέρα, να το εξελίσσουν, να το μεταπλάθουν. Και είναι μια παράσταση που μπορεί να κάνει το θεατή να αισθανθεί ακόμη και άβολα, αλλά σίγουρα θα τον μετακινήσει».
Εκείνο που επίσης θέλει να κάνει και ο ίδιος και όλοι οι ηθοποιοί της αυτοχρηματοδοτούμενης και αυτοδιαχειριζόμενης παράστασης (με την αρωγή μόνον του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης) είναι μια έκκληση:
«Θέλω να καλέσω όλους τους ανθρώπους που στηρίζουν τις παραστατικές τέχνες να μην φοβηθούν. Να μην υποκύψουν στο κλίμα τρομοκρατίας, που καλλιεργείται συστηματικά και μεθοδικά για τον Πολιτισμό. Τα μέτρα προστασίας τηρούνται όχι απλά ευλαβικά, αλλά με υπερβολικό τρόπο. Ούτε ένα επιβεβαιωμένο κρούσμα κορονοϊού δεν έχει ανακοινωθεί από τον ΕΟΔΥ που να ξεκίνησε μέσα σε θέατρο. Τα εισιτήρια είναι ονομαστικά, βοηθώντας τυχόν ιχνηλάτηση. Δεν μιλάμε για πάρτι που δεν μπορείς να ιχνηλατήσεις τυχόν κρούσματα. Και για πρώτη φορά είναι τόσο χαμηλά τα εισιτήρια στο Ηρώδειο, από 12 ευρώ».
Τα λέει όλα αυτά, μου εξηγεί ο Χρήστος Σουγάρης, «διότι η στάση της Πολιτείας απέναντι στο Θέατρο δεν είναι απλά απαξιωτική, είναι εχθρική.
Το Θέατρο είναι το πρώτο που βάλλεται, ενώ τηρεί όλα τα πρωτόκολλα. Βάλλεται με πρόσχημα τη δημόσια υγεία. Είναι ο εύκολος στόχος. Και αυτό είναι πέρα για πέρα άδικο. Η Περιφέρεια ακύρωσε όλες τις εκδηλώσεις που θα χρηματοδοτούσε και δεν αποζημίωσε τους καλλιτέχνες που δούλεψαν ή τους παραγωγούς ούτε με ένα ευρώ. Για να μην πω ότι η επιτροπή επιχορηγήσεων του ΥΠΠΟΑ δεν έχει επιχορηγήσει τη δουλειά που κάνουμε 25 χρόνια επίσης ούτε με ένα ευρώ.
«Όλο αυτό είναι επίπλαστο και στοχευμένο. Ο κόσμος δεν έπαψε να πηγαίνει στις ταβέρνες. Όμως, η Πολιτεία τον έχει αποτρέψει από το να πηγαίνει στις παραστατικές τέχνες, που έχει στοχοποιήσει. Δεν έχει γυρίσει ο κόσμος την πλάτη στο Θέατρο, τον έχει κάνει η Πολιτεία. Που ακυρώνει παραστάσεις (με τις οποίες, υποτίθεται, θα ενίσχυε τον Πολιτισμό), την ώρα που απαιτεί να εισπράττει υπέρογκα ενοίκια, π.χ. για το Ηρώδειο. Με πρόσχημα τα έξοδα λειτουργίας. Ευτυχώς είχαμε τη στήριξη και την αρωγή του Ελληνικού Φεστιβάλ και του Εθνικού Θεάτρου. Που καταλαβαίνουν ότι για μας έχει αξία αυτό που θέλουμε να κάνουμε. Είναι στάση ζωής. Δεν είναι το ζητούμενο τα χρήματα. Ήδη τα έχουμε βάλει από την τσέπη μας για να στήσουμε αυτό το εγχείρημα».
Μαχητικός. Παθιασμένος με αυτό που κάνει. Κάποτε – όπως τώρα – και με αυτό που λέει, κόντρα στο άδικο, ο Χρήστος Σουγάρης. Το θυμάμαι και από τις παραστάσεις ου, που μέσα μου «έγραψαν»: Τον «Δον Ζουάν» του Μολιέρου. Εκεί που επιτέλους άκουσα την ουσία: «Όλες οι διαστροφές που είναι στη μόδα θεωρούνται αρετές».
«Είδα» τον αδικημένο, σιδηρού ήρωα που φτάνει στην αυτοκτονία, στον «Αίαντά» του. Ή μαύρους ηθοποιούς στον «Οιδίποδά» του. Και μια συνέπεια.
Στις «Βάκχες» ο Χρήστος Σουγάρης ξεκινάει από το πρώτο κλειδί: Τη νιότη.
Νέος ο βασιλιάς Πενθέας, που ερμηνεύει ο επίσης νέος ηθοποιός Στάθης Κόικας. Και ο ίδιος ο Χρήστος Σουγάρης είχε ενσαρκώσει, νεότερος, το 2008, τον Πενθέα στο ΚΘΒΕ, σε μια επιτυχημένη και σε περιοδεία παράσταση σε σκηνοθεσία Τάσου Ράτζου.
Νέος και ο θεός Διόνυσος που μεταμφιέζεται σε θνητό, για να φέρει την λατρεία του στη Θήβα. Και φτάνουν στην απευθείας σύγκρουση, προτού οι Βακχίδες σε μια τελετή διαμελίσουν τον Πενθέα. «Ένας νεαρός βασιλιάς, θύμα της οικογενειακής κατάστασης – απουσία του πατέρα – που έρχεται αντιμέτωπος με την έλευση της νέας θρησκείας. Αν και, όπως λέγαμε και στην αρχή, για τις «οδυνηρές κλοτσιές στα καρφιά», στη μετάφραση του Θεόδωρου Στεφανόπουλου, δηλώνει: «Θα προτιμούσα να θυσιάζω στο Διόνυσο αντί να μάχομαι, θνητός εγώ, έναν θεό».
«Και οι δύο είναι νέοι. Και οι δύο οφείλουν να εγκαθιδρύσουν τη θρησκεία και τη βασιλεία τους. Είναι δύσκολο, το ξέρω γιατί υπήρξα νέος και βιολογικά και υποκριτικά και σκηνοθετικά. Για να επιβληθούν, ως νέοι, το μόνο όπλο τους είναι ο ήχος. Μελετώντας το έργο, είδαμε ότι ειδικά ο ρόλος του Πενθέα έχει πολλά σύμφωνα και ιδιαιτέρως το Τ και το Ρ. Αυτό το τρρρρρ, ανακαλύψαμε, δημιουργεί έναν οξύ ήχο. Τον ήχο κάποιου, πολύ ανασφαλή, που φωνασκεί, επειδή δεν μπορεί να επιβληθεί μέσω της πειθούς». Να κι ένα ακόμη κλειδί, λοιπόν.
Με τούτα και με κείνα φτάσαμε στο φινάλε.
Ο αρχικός θρήνος της Αγαύης, από τις ευριπίδειες «Βάκχες», δεν έχει σωθεί. Ο κομμός έχει, στην πραγματικότητα, αντικατασταθεί, μέσα στους αιώνες, από το Θρήνο της Παναγίας μετά τη Σταύρωση του Χριστού (για να επιστρέψουμε σε αυτό που λέγαμε στην αρχή). Σαν αυτόν, από την Κρήτη του 1860: «Και που να κλίνω κεφαλήν, που να βρω μιαν ελπίδα / που να βρω μια παρηγοριά εις τον καημό που είδα…».
ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΟ YOUFLY.COM ΣΤΟ GOOGLE NEWS ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΚΛΙΚ ΕΔΩ.
