Μια ταινία «συμφιλιωτική», όπως οφείλει να κάνει η τέχνη, είναι ο «Καποδίστριας» του Γιάννη Σμαραγδή, που απέκτησε τις πρώτες εικόνες της, επί χάρτου, τις οποίες πρώτο παρουσιάζει το youfly.com, μαζί με το όραμα του σκηνοθέτη για την πολυεθνική συμπαραγωγή.
Γράφει ο Παύλος Ηλ.Αγιαννίδης
Σκηνή πρώτη. Κέρκυρα. Κάμερα, πάμε! Ο 16χρονος Ιωάννης Καποδίστριας χάνει την ισορροπία του πάνω στο άλογό του, που αφηνιάζει και τον σέρνει, ημιθανή ως τη Μονή Πλατυτέρας…
Η πρώτη σκηνή, ένα φλας μπακ που λένε στην κινηματογραφική γλώσσα, είναι και η πλέον εμβληματική για τη νέα ταινία του Γιάννη Σμαραγδή «Καποδίστριας». Κομβική. Μου το εξηγεί:
«Ο Καποδίστριας, όταν επανήλθε στην ζωή, θεώρησε πως ήταν θαύμα. Και αποφάσισε, εκείνη τη στιγμή, να προσδιορίσει, στο χώρο που του δόθηκε πως θα κάνει αυτή την ευλογία κατάθεση για τους άλλους. Αυτό το φλας μπακ διασχίζει την ταινία».
Μια ταινία που ξεκινάει ουσιαστικά από την ημέρα που ο Τσάρος της Ρωσίας, μαζί με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, τους τιμά για την προσφορά τους στον πόλεμο κατά του Ναπολέοντα. Εκεί, όπου μας μεταφέρει και η «αφήγηση», με κινηματογραφικά σκίτσα, storyboards, στις πρώτες εικόνες που έχει από την ταινία το youfly.com.
Και αυτό προτού ο Καποδίστριας χρισθεί υπουργός Εξωτερικών, ουσιαστικά, του Τσάρου. Και προτού ο τελευταίος, το 1813, τον στείλει ως υπεύθυνο για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις και έμπιστό του στην Ελβετία για να λύσει το γόρδιο δεσμό των αλγεινών σχέσεων με τους Αυστριακούς.
«Τον έστειλε, επειδή πίστευε ότι ως Έλληνας ξέρει από Δημοκρατία», συνεχίζει ο Γιάννης Σμαραγδής. «Αρχικά ο στόχος του ήταν να σώσει την Ελβετία από την κατακτητική διάθεση των Αυστριακών, αλλά τελικά κατάφερε ένα θαύμα. Δεν παγίδευσε μόνον τους Αυστριακούς με μια πανέξυπνη διπλωματική κίνηση. Αλλά έπλασε ένα πολίτευμα και ένα Σύνταγμα, δημοκρατικό, στα πρότυπα των αρχαίων ελληνικών πολιτειών. Κάποιοι, λανθασμένα, πιστεύουν ότι έφτιαξε τα καντόνια της Ελβετίας. Αυτό το έκανε ο Ναπολέων για να είναι όλοι διαρκώς τσακωμένοι και να τους κάνει ό,τι θέλει. Ο Καποδίστριας ουσιαστικά ένωσε τα καντόνια σε ένα κράτος δημοκρατικό και στο απυρόβλητο, όπως είναι ακόμη και σήμερα η Ελβετία. Πρότυπο. Πρώτος δε, πρότεινε μια μορφή Ενωμένης Ευρώπης για να μπουν μέσα οι κατακτημένες από τους Οθωμανούς χώρες και να αποτάξουν το ζυγό».
Μια ταινία για τον πρώτο κυβερνήτη της νέας Ελλάδας μπορεί να είναι για την Ελβετία ένα αφιέρωμα στον πολυτιμημένο εμπνευστή του πολιτεύματός της. Αλλά για την Ελλάδα είναι διαφορετική υπόθεση. Εδώ, ο Καποδίστριας, από νεώτερους ιστορικούς και… ιστορικίζοντες, θεωρείται πεδίο αντιπαράθεσης. «Οσιομάρτυρας ή τύραννος;», όπως το έθετε ο Νίκος Καζαντζάκης στο δικό του, μάλλον ξεχασμένο, θεατρικό έργο. Και οι έριδες καλά κρατούν, ειδικά ενόψη του «Ελλάδα 2021».
Η ταινία του Γιάννη Σμαραγδή δεν εντάσσεται στον εν λόγω οργανισμό. «Αλλά θα είναι η τελεία μετά τις εκδηλώσεις, στο τέλος του 2021 που αναμένεται να προβληθεί», μου λέει ο Γιάννης Σμαραγδής. «Όπως ο Καποδίστριας είναι η τελεία στην Επανάσταση».
Στους καιρούς που ζούμε, προσθέτει, «οι λαοί που δεν αγαπούν τους καλύτερούς τους, είναι καταδικασμένοι. Και ο Καποδίστριας στην πολιτική ήταν ο καλύτερός μας. Πρέπει και να τον κατανοήσουμε – η τέχνη του κινηματογράφου, η λαϊκή, μπορεί να το βάλει αυτό στο πλάνο – και να τον ξαναδούμε. Αν δεν είχε δολοφονηθεί και είχε προφτάσει να κλείσει το μεγάλο κύκλο που άνοιξε, η Ελλάδα θα είχε γίνει μια χώρα μήτρα. Πρότυπο.
«Είμαστε, άλλωστε, η μόνη χώρα, ο μόνος λαός που έχει όχι ένα, αλλά τριπλό ιστορικό υπόβαθρο: Μινωΐτες – Αρχαίος Πολιτισμός – Βυζάντιο. Δεν υπάρχει άλλος λαός με αυτό το προνόμιο. Ο Καποδίστριας το γνώριζε αυτό. Αυτό το νήμα πήγε να βάλει σε κίνηση. Και του το κόψανε».
Για το Γιάννη Σμαραγδή, ο «Καποδίστριας» είναι μια ταινία «αγάπης και αυτοσυνείδησης».
Πρέπει να το αγαπάς, λέει, το πρόσωπο που θέλεις να εικονογραφήσεις στην οθόνη. «Τότε το πρόσωπο μπορεί να σου μιλήσει. Αν δεν το αγαπάς, καλύτερα μην το κάνεις».
Το Ρεπεράζ (η επιλογή των χωρών για τα γυρίσματα) ολοκληρώθηκε σε Ρωσία, Ελβετία, Αυστρία και λίγα στη Γαλλία. Και θα ακολουθήσουν και άλλα, πολλά, στο Ναύπλιο και την Κέρκυρα, όπου ο Γιάννης Σμαραγδής συνάντησε και τους εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης. Και αλλού στην Ελλάδα. Ενώ ήδη έχει βρεθεί ένας ιδιώτης Ρώσος συμπαραγωγός και μια Ελβετίδα της Λωζάννης. Της πόλης που έχει χρήσει επίτιμο δημότη της τον Καποδίστρια. «Υπολογίζουμε να γίνουν και τρεις πρεμιέρες συγχρόνως: στην Ελλάδα, στη Μόσχα και στη Γενεύη της Ελβετίας».
Όσο για τον Καποδίστρια, σε νεαρή ηλικία και ώριμο, ακόμη δεν θέλει να δώσει στίγμα ο σκηνοθέτης, μέχρι να «κλειδώσουν» οι συμπαραγωγές – που από πλευράς Ελβετίας και Ρωσίας αναμένεται να είναι και από επίσημους κρατικούς οργανισμούς, σύντομα – και να συνυπολογιστούν όλες οι ιδέες. «Τον έχω τον ηθοποιό για τον Καποδίστρια στο κεφάλι μου εδώ και χρόνια», μου λέει, «αλλά δεν θέλω να πω ούτε ποιος είναι ούτε από ποια χώρα».
Ποιος είναι τελικά ο στόχος; – τον ρωτάω. «Να δούμε τι έχει κάνει ο Ιωάννης Καποδίστριας και κυρίως γιατί τον αγαπούσε ο λαός σαν σωτήρα άγιο». Εξ ου και η δεύτερη σειρά storyboards, από την υποδοχή του στο Ναύπλιο, το 1828.
Υπάρχει, όμως, και η άλλη πλευρά, που κάποιοι «βλέπουν» σήμερα στην ιστορία του. Του «τυράννου», όπως το θέτει ο Καζαντζάκης. «Αυτό του το έχουν προσάψει εκείνοι που τον δολοφόνησαν και το επέβαλαν, ως κυρίαρχη δική τους άποψη», απαντά. «Ο Καποδίστριας έπαιρνε την ψήφο του λαού, σε συντριπτική πλειοψηφία, και όταν την είχε έλεγε: και τώρα ένας άνθρωπος θα κάνει κουμάντο. Έπειτα έκανε ξανά εκλογές και προχωρούσε σε όλα εκείνα που ήθελε να κάνει. Αυτοί που τα λένε αυτά, θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί και να ξεπλένουν το στόμα τους, γιατί αυτά είναι υποβολιμιαία και σκοτεινά. Κι εμείς να είμαστε πολύ καχύποπτοι, γιατί το λένε αυτό που λένε».
Ένα φωτεινό κομμάτι ιστορίας. Αυτή είναι η επωδός του σκηνοθέτη για τον Καποδίστρια. «Αν δεν έχεις καλή σχέση με το φωτεινό κομμάτι της ιστορίας σου, πώς θα πας μπροστά; Όπως έλεγαν και άνθρωποι που ήξεραν, επί λέξει, «είχε ροπή προς το Καλό». Έβαλε ενέχυρο την περιουσία του πατέρα του για μπορέσει κάποτε να αρχίζει να ταΐζει τους Έλληνες, που δεν είχαν να φάνε τότε».
Όσο πιο πολύ τον «κοιτάζει», μου λέει, «τόσο με κατακλύζει μια ευφορία. Συγχωρούσε τους πάντες. Γιατί; Επειδή ήξερε ότι οι ανώριμοι καιροί και τα τόσο έντονα πάθη είναι που μπορούν να φέρουν ακόμη και το φόνο. Γι’ αυτό και η ταινία είναι συμφιλιωτική. Θέλει να φύγει από τον αλληλοσπαραγμό. Είναι υποχρέωση της τέχνης να συμφιλιώνει τους ανθρώπους και με τον εαυτό τους και με την ιστορία».
