Αποκλειστική συνέντευξη στο Youfly.com και την Μελίνα Αδαμοπούλου έδωσε ο Χρήστος Χωμενίδης λίγες ώρες πριν του απονεμηθεί, στις Βρυξέλλες, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Μυθιστορήματος.
(Νίκη, κεφ. ΧΧΙ , σελ. 256)
…….«Έτσι έχει η κατάσταση, Νίκη μου…» ανακεφαλαίωσε. «Στο βουνό δεν μπορούμε να ανέβουμε – το Κόμμα έχει διαγράψει τον μπαμπά σου. Στο εξωτερικό δεν μπορούμε να φύγουμε. Εάν μας συλλάβουν, θα μας εκτελέσουν – λάθος! μονάχα εμένα θα εκτελέσουν. Τη μαμά σου θα τη φυλακίσουν ίσως και ισόβια και εσύ θα μεγαλώσεις στο ορφανοτροφείο. Το μόνο που μας απομένει λοιπόν είναι να μπούμε στη βαθιά παρανομία. Να κρυφτούμε σε ένα σπίτι στην Αθήνα, ώσπου να περάσει η μπόρα…» «Για πόσο καιρό;» «Για κάνα χρόνο; Ενάμιση; Δεν μπορώ να ξέρω πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα… Δεν είσαι βέβαια υποχρεωμένη να έρθεις μαζί μας. Μπορείς να μείνεις με τη γιαγιά σου και τη θεία Μαρκέλλα». «Δε με θέλετε;» «Εμείς δε σε θέλουμε; Το κοριτσάκι μας να μη θέλουμε; Πώς θα ’ταν δυνατόν; Πρέπει όμως εσύ να το αποφασίσεις. Να ξέρεις ότι, άμα μας ακολουθήσεις, θα αφήσεις προσωρινά το σχολείο. Ότι θα ζούμε κλεισμένοι μέσα στο σπίτι, θα αποφεύγουμε τα πολλά πάρε δώσε με τους γείτονες, δε θα βρισκόμαστε ποτέ με τους συγγενείς μας. θα ‘χουμε ψεύτικα ονόματα – τις δικές μας αλήθειες θα τις λέμε ψιθυριστά, με αμπαρωμένες πόρτες και παράθυρα. Δε θα ’ναι εύκολο, ιδίως για σένα. Σκέψου το πολύ καλά…» «Γιατί δεν παίρνουμε και τη γιαγιά στην παρανομία;» «η γιαγιά σου έχει κι άλλα παιδιά εκτός από εμένα και περιμένει κι άλλο εγγόνι. η θεία σου η Φανή, όπως ξέρεις, είναι έγκυος». (Την είχε γκαστρώσει ο Μπογδάνος στα εξήντα του, στο επισκεπτήριο –μετά διανυκτερεύσεως– των φυλακών Ζελιώτη) «ο θείος σου ο Πέτρος είναι στη Μακρόνησο. Εκεί τους κρατούμενους τους σταυρώνουν ή τους κλείνουν σε ένα τσουβάλι μαζί με μια γάτα και τους πετάνε στη θάλασσα. Πρέπει πρώτα να πνίξεις με τα χέρια σου τη γάτα κι ύστερα να κρατήσεις την ανάσα σου, αν θες να βγεις ζωντανός. Σ’ τα λέω, για να δεις πως υπάρχουν και χειρότερα…»
Έτσι διάλεξα να ξεκινήσω σήμερα να σου μιλάω για τον βραβευμένο συγγραφέα Χρήστο Χωμενίδη. Μ’ ένα μικρό απόσπασμα από τη “Νίκη” του. Το βιβλίο του που γι’ αυτό, σήμερα το απόγευμα, στις Βρυξέλλες, σε μια τελετή προς τιμήν του και παρουσία του Ζακ Ντελόρ, θα του απονεμηθεί το μεγάλο Ευρωπαϊκό Βραβείο Μυθιστορήματος. Μια από τις σημαντικότερες διακρίσεις στον χώρο της λογοτεχνίας, το Prix du Livre Europeen (Βραβείο Ευρωπαϊκού Μυθιστορήματος), με την επιτροπή να αναγνωρίζει τη «Νίκη» ως ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα της εποχής μας.
Ο Χωμενίδης έγραψε σε ανάρτησή του: «Η απονομή του Ευρωπαϊκού Βραβείου Μυθιστορήματος στη ”Νίκη” είναι μια Νίκη για την Ελλάδα”, ανέφερε σε ανάρτηση του ο Χρήστος Χωμενίδης “Μέσα από την τέχνη, η πατρίδα μας μπορεί να συστηθεί ξανά στον κόσμο. Την ώρα της μεγάλης αυτής δικαίωσης και χαράς, σκέφτομαι τη μάνα μου και τον πατέρα μου που αποτέλεσαν την πρώτη έμπνευση για τη ”Νίκη”. Σκέφτομαι τους δασκάλους που μού έδωσαν τα φώτα. Σκέφτομαι τους αναγνώστες που με στηρίζουν σχεδόν τριάντα χρόνια τώρα. Ευχαριστώ την εκδότριά μου Άννα Πατάκη, που με εμψυχώνει με αδελφική αγάπη. Αγκαλιάζω τα πιο δικά μου πρόσωπα. Στέλνω ένα μεγάλο φιλί στους συνομήλικους της κόρης μου νέους αναγνώστες, μέσα από τους οποίους θα βγουν οι νέοι μας συγγραφείς. Ευχαριστώ πολύ!».
Οι μνήμες, οι ιστορίες, η ιστορία
Ο Χωμενίδης μας “συστήθηκε” με το “Σοφό Παιδί”. Ένα βιβλίο που άρχισε να το γράφει στα 23 του κι όταν κυκλοφόρησε , το 1993, τάραξε τα νερά, ξάφνιασε ευχάριστα, αγαπήθηκε φανατικά. Ακολούθησαν άλλα δέκα μυθιστορήματα. Ανάμεσα τους, Το σπίτι και το κελλί, Ο Φοίνικας, Το νεαρό άσπρο ελάφι, Ο βασιλιάς της, η Νίκη. Η Νίκη. Που συγκλονίζει.
Ξέρουμε πως ο Χωμενίδης αφηγείται εξαιρετικά, μπορεί και βλέπει τα πράγματα “λοξά” αλλά και αντικειμενικά, έχει χιούμορ, απόλυτα προσωπικό ύφος και γραφή δικαιώνει τον αναγνώστη του. Όμως εδώ, στη Νίκη του, έχει μια αλλιώτικη δύναμη, προκαλεί, τολμάει , ανεβάζει τον πήχη πολύ ψηλά. Αφοπλιστικά ευθύς και άμεσος ,ώριμος από κάθε άποψη, έρχεται αντιμέτωπος με τις μνήμες και τις ιστορίες. Με τη ΜΝΗΜΗ και την ΙΣΤΟΡΙΑ.
“ΝΙΚΗ”
Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που βρέφος εβδομήντα ημερών το συνέλαβαν και το έστειλαν εξορία στις Κυκλάδες.
Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που –στη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου– η οικογένειά του κόπηκε στα δύο, όμως εκείνο δεν έπαψε στιγμή να αγαπάει κανέναν τους.
Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που –όταν γεννήθηκε– ο πατέρας του ήταν «ο ηρωικός αρχηγός των εργατών» και –όταν μεγάλωσε– έγινε «ο προδότης της εργατικής τάξης». Κι ας µην είχε προδώσει τίποτα από ό,τι πίστευε.
Έζησε κάποτε ένα κορίτσι που πέρασε όλη του την εφηβεία στη βαθιά παρανομία. Κλεισμένο σε ένα σπίτι, µε ψεύτικο όνομα, χωρίς να πηγαίνει στο σχολείο, χωρίς να κάνει παρέες. Γιατί ήξερε πως, εάν οι Αρχές ανακάλυπταν ποιοι ήταν οι γονείς του, θα τους εκτελούσαν.
Κι όταν επέστρεψε στην ελευθερία, το κορίτσι εκείνο ερωτεύτηκε παράφορα, κόντρα στη θέληση και στην ανοχή της οικογένειάς του.
Το κορίτσι λεγόταν Νίκη. Και ήταν η µάνα µου. (Αυτό όµως έχει τη λιγότερη σημασία.) Η ζωή της Νίκης είναι η ζωή όλων των παιδιών που έρχονται στον κόσμο µε ένα βαρύ φορτίο στους ώμους, δεν το απαρνιούνται, ούτε όμως το αφήνουν να τα λυγίσει.
Οι άνθρωποι της «Νίκης» είναι η Ιστορία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα.
Χ.Χ
“Τα βραβεία είναι μια αναγνώριση”
Μιλάμε στο τηλέφωνο, λίγες μέρες πριν φύγει για Βρυξέλλες για να παραλάβει το βραβείο του. Είναι ενθουσιασμένος που θα δει από κοντά τον πρώην πρόεδρο της Κομισιόν και πρωτεργάτη του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ζακ Ντελόρ.”Θρυλικό πρόσωπο” τον χαρακτηρίζει. Τον ρωτάω αν το βραβείο αυτό είναι για ‘κείνον, αυτό που είπε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, μια πρόκληση κι όχι μια επιβεβαίωση.
“Τα βραβεία είναι μια αναγνώριση που όσο πιο γρήγορα τη μεταβολήσει, κάποιος, τόσο το καλύτερο”, απαντάει κι εγώ τον προκαλώ να μου μιλήσει για την αποψινή βραδιά, τη βραδιά της απονομής του βραβείου του, στις Βρυξέλλες. Με πόση ανυπομονησία την περιμένει, πόση συγκίνηση νιώθει που βραβεύεται ένα βιβλίο δικό του, που μιλάει για την ιστορία της Ελλάδας.
“Περισσότερο απ’ το βραβείο με συγκίνησε η επιβράβευση της διαφορετικής ματιάς στην ιστορία της Ελλάδας του 21ου αιώνα.
Φαντάζομαι ότι αυτό είναι που εκτιμήθηκε από την Επιτροπή που δίνει τα βραβεία. Η Νίκη είναι ένα ενωτικό βιβλίο, όπου και η αριστερά και η δεξιά είναι ιδωμένες με την ίδια τρυφερή ματιά. Προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου, το ότι η ιδεολογία δεν εξαγνίζει. Το ότι υπέροχοι άνθρωποι και βρωμερά καθάρματα υπάρχουν και στις δύο παρατάξεις”.
Τι είναι για σας τα βιβλία; τον ρωτάω. “Εκρηκτικοί μηχανισμοί βραδείας καύσεως”, μου απαντάει. “Κάθε βιβλίο είναι οι αναγνώστες του. Διαβάζονται διαφορετικά από κάθε αναγνώστη, λειτουργούν διαφορετικά. Τ’ αφήνεις, τα πιάνεις, τα βρίσκεις, τα ανακαλύπτεις. Ο καθένας το κάθε βιβλίο στην ώρα του, που γίνεται ώρα τους. Όταν βγαίνει ένα βιβλίο είναι μια ημιτελής χειρονομία η οποία ολοκληρώνεται όταν το βιβλίο φτάσει στον αναγνώστη και διαβαστεί. Και βέβαια, αν διαβάσεις ένα βιβλίο στα 17 σου, το “Έγκλημα και Τιμωρία” του Ντοστογιέφσκι, ας πούμε και το ξαναδιαβάσεις στα 45 σου, έχεις διαβάσει 2 διαφορετικά βιβλία”
(Νίκη, κεφ. ΧΧΙ, σελ. 257-258)
«Τι σκέφτεσαι, Νίκη;» Τίποτα το συγκεκριμένο δε σκεφτόμουν. Κοιτούσα το πιάνο με την ουρά κι αναρωτιόμουν εάν επιτρεπόταν να ανοίξω το καπάκι και να δοκιμάσω να παίξω. Ποτέ δεν είχα αγγίξει πλήκτρα –τα έφτιαχναν, ήξερα, από ελεφαντοστούν–, πόσοι ελέφαντες αντιστοιχούσαν άραγε σ’ ένα πιάνο ή πόσα πιάνα σε έναν ελέφαντα; «Πρέπει να αποφασίσεις, Νίκη μου, πολύ σύντομα. Σε δύο ώρες, θα έρθει να μας παραλάβει το φορτηγό». «Για να μας πάει πού;» «Δεν μπορώ να σου πω. Εάν δεν έρθεις μαζί μας, δε θα πρέπει να ξέρεις πού βρισκόμαστε. Μια τέτοια πληροφορία θα είναι πολύ επικίνδυνη και για σένα και για μας…» «θα χαθούμε δηλαδή;» «θα ξανασμίξουμε. Κάποτε… Μάλλον…»
“Τόσον όσον!”
Η Νίκη του, η 10χρονη κόρη του, θα είναι, φυσικά, μαζί του στις Βρυξέλλες. Για να ζήσει από κοντά τη βράβευση του μπαμπά της. “Είναι μια μεγάλη εμπειρία για ‘κείνην”, λέει ο Χρήστος Χωμενίδης.
-Ποιοί άλλοι θα είναι κοντά σας, ποιοι θα σας συνοδεύσουν; ρωτάω.
“Οι πολύ δικοί μου άνθρωποι”
-Και από την πλευρά της πολιτείας;
“Πρέπει να με συνοδεύσει κάποιος από την πλευρά της πολιτείας;
-Δεν θα ‘πρεπε να το αισθάνεται, η “πολιτεία”;
“Χαίρομαι πολύ που δεν το αισθάνεται! Θα αισθανόμουν ασφυκτικά αν με συνόδευε η “πολιτεία”! Ο εναγκαλισμός της κρατικής αρχής, ιδιαίτερα όταν είναι θερμός, γίνεται ασφυκτικός για τον καλλιτέχνη. Τόσον όσον! Ξέρετε τι φαντάζομαι; την πολιτεία ως μια νοσοκόμα κι εμένα ως ένα γέρο με καροτσάκι που τον συνοδεύει η νοσοκόμα-πολιτεία! (γελάει). Πραγματικά δεν μ’ ενδιαφέρει ποιος θα ‘ρθει και αν θα ‘ρθει. Μ’ ενδιαφέρουν τα βιβλία μου, μ’ ενδιαφέρουν οι άνθρωποι, οι ανάσες των ανθρώπων. Ακόμα και τη βράβευση μου την αντιμετωπίζω ως εμπειρία”
(Νίκη, κεφ. ΧΧΙ, σελ.258-259)
“Το νόημα ήταν σαφές: Άμα έμενα πίσω, στη θαλπωρή της γιαγιάς μου και της θείας Μαρκέλλας, οι ζωές μας θα χώριζαν οριστικά. Όσο διάστημα παρέμεναν κρυμμένοι, δε θα ’χαμε την παραμικρή επικοινωνία. Και όχι όπως στα χρόνια της Κατοχής, που μας είχαν απομακρύνει οι συνθήκες. Τώρα εγώ θα το είχα διαλέξει. Φαντάστηκα να μαθαίνω ένα πρωί –από τις κρεμασμένες στα περίπτερα εφημερίδες; απ’ τους συμμαθητές μου στο σχολείο; απ’ τη γιαγιά Σεβαστή, η οποία θα ’θελε τουλάχιστον να με προφυλάξει απ’ την κακία ή από την ψευτοσυμπαράσταση του κόσμου;–, φαντάστηκα να μαθαίνω ότι τους έπιασαν και ότι τους πηγαίνουν για εκτέλεση. Δε θα ήταν η ορφάνια αλλά οι τύψεις που θα με διέλυαν. «Τι τους θρηνείς; Αφού στη δύσκολη στιγμή τούς εγκατέλειψες…» θα διάβαζα στο βλέμμα κάθε δικού μου και κάθε ξένου, δεν πάει με τα λόγια του να με παρηγορούσε. Κι όταν ακόμα θα κυλούσε ο χρόνος –ο «χρόνος-γιατρός», όπως τον ονόμαζε η γιαγιά– κι όταν κανένας πια δε θα μιλούσε για τους χαμένους μου γονείς, εγώ θα ξύπναγα και θα κοιμόμουν με την ενοχή. Δε θα υπήρχε για τη Νίκη περιθώριο εξιλέωσης. Μοναδική ίσως έμπρακτη μετάνοια η αυτοκτονία… Τα ήξερα όλα εκείνα, μπορούσα στα δέκα μου χρόνια να τα προβλέψω με ακρίβεια. Έτσι, αποφάσισα –ελεύθερα, που λέει ο λόγος– να τους ακολουθήσω στη βαθιά παρανομία. ο μπαμπάς μου δεν έδειξε τον ενθουσιασμό που περίμενα. η συγκίνηση μάλλον, το καμάρι του για μένα υπερέβαινε τη χαρά του. «η Ιστορία θα μας δικαιώσει!» μου είπε μονάχα και με φίλησε στο μέτωπο κι αμέσως μου ’στρεψε την πλάτη –για να μη δω πως είχε βουρκώσει– και έσπευσε στο μπάνιο.”…….
“Όλα έχουν αλλάξει”
– Από το “σοφό παιδί” του ’93, τι έχει μείνει ίδιο; τι έχει αλλάξει;
“Ήμουν 23 χρόνων όταν έγραφα το ¨Σοφό παιδί” και είμαι 55. Όλα έχουν αλλάξει. Έχει παραμείνει, ελπίζω, η φλόγα, η πίστη στις λέξεις και τη γλώσσα και η περιέργεια. Αυτή που σε κάνει να σκαλίζεις και να βρίσκεις”
– Είνα αυτοβιογραφικά τα βιβλία σας; Βιωματικά;
“Όλα τα βιβλία όλων των ανθρώπων είναι αυτοβιογραφικά και βιωματικά.Ακόμα και έργο μυθιστορηματικής φαντασίας αν γράφεις ,στις εμπειρίες σου βασίζεσαι, από τις εμπειρίες σου αντλείς.Ακόμα κι αν ο ήρωας σου είναι ένας εξωγήινος, με δικά του στοιχεία, από τη δική του ψυχή τον στήνει ο συγγραφέας”
“Ο Τζίμης στην Κυψέλη”
Τελευταίο μυθιστόρημα του Χρήστου Χωμενίδη “Ο Τζίμης στην Κυψέλη”. Ο Χ.Α. Χωμενίδης εμπνέεται ευθέως από το σήμερα”, διαβάζω “Γράφει ένα –σχεδόν– ρεαλιστικό μυθιστόρημα, το οποίο διαδραματίζεται στην Αθήνα του 2021 και διαλαμβάνει ό,τι μας αγγίζει, μας συγκινεί, μας τρομάζει. Ο κεντρικός του ήρωας, ο Τζίμης Παπιδάκης, παιδί των 60s και των 70s, γιος μιας θυρωρίνας, υιοθετημένος από έναν παλιό πρωταγωνιστή του Εθνικού Θεάτρου…..”
-Στον “Τζίμη στην Κυψέλη” πρωταγωνιστεί η Κυψέλη (σας , ο Τζίμης ή και οι δύο; Τον ήρωα σας, να τον νιώσουμε έναν από μας; Να τον θεωρήσουμε θύμα ή θύτη; Να τον αγαπήσουμε ή να τον λυπηθούμε;
Εσείς, τι νιώθετε γι’ αυτόν;
“Στον Τζίμη στην Κυψέλη” πρωταγωνιστεί ο Τζίμης. Στην Κυψέλη. Κάθε άνθρωπος είναι ένας από εμάς και ως τέτοιον πρέπει, να τον νιώθουμε. Ο Τζίμης μου δεν είναι ούτε θύμα ούτε θύτης. Μακάρι να τον αγαπήσετε. Καλό θα σας κάνει. Εγώ, αγαπώντας τον βελτιώθηκα. Αισθητά!”
“…κι άλλες παράλληλες ζωές”
– Τι σας έκανε συγγραφέα;
“Το γεγονός ότι η ζωή όπως τη ζούσα , δεν μου έφτανε. Ήθελα να’χω κι άλλες παράλληλες ζωές”
– Θέλατε, πάντα, να είστε “αρχηγός”; Διάβασα πως θέλατε να γίνετε… πρωθυπουργός.
(γελάει) “…και αστρονόμος και γεωπόνος και καπετάνιος εμπορικού πλοίου… Ήθελα να είμαι πρόεδρος της τάξης. Η ευλογία που σου προσφέρει το να είσαι συγγραφέας, είναι πως μπορείς να γίνεσαι όλα αυτά!”
-Κρατάτε αποστάσεις από τον εαυτό σας;
“Προσπαθώ να παίρνω πολύ στα σοβαρά το έργο μου και καθόλου σοβαρά τον εαυτό μου”
-Τι θα μπορούσε να είναι για σας πρόκληση στην Ελλάδα του 2021;
“Όλα. Είμαστε σε μια καμπή και δίνονται πολλές ευκαιρίες στους ανθρώπους. Θα λαχταρούσα αυτή τη στιγμή να ήμουν 15 χρόνων”
-Έχετε μια 10χρονη κόρη… μπορείτε μέσα απ’ αυτήν να ζήσετε τη νιότη…
“Δεν ζώ, όμως, μέσα από τους άλλους. Δεν θα ήταν καλό, αν το έκανα, ούτε για μένα ούτε για την κόρη μου. Θα ήταν καταστροφικό να ζω μέσα από κάποιον άλλο.”
-Μετράτε το χρόνο με συναισθήματα;
“Όχι. Με το ρολόι και το ημερολόγιο, όπως όλοι”
-Χρωματίζετε τις ιδέες σας για το άγνωστο στις αποχρώσεις των αντιλήψεων σας για το γνωστό;
“Το Homo Sapiens το κάνει αυτό από τότε που εμφανίστηκε στον πλανήτη”
Μυστικό επιτυχίας
-Πόσο γενναιόδωρη έχει σταθεί σ’ εσάς η ελληνική πραγματικότητα;
“Eξαιρετικά γενναιόδωρη. Και σ’ εμένα και σε όλους τους καλλιτέχνες, ειδικά της αφήγησης, διότι προσφέρει εμπνεύσεις. Είναι μια κοινωνία τόσο αντιφατική και πολύχρωμη. Αρκεί να έχεις λίγο τεντωμένες τις κεραίες σου και σου έρχονται ιστορίες έτοιμες. Αυτό είναι που μ’ ενδιαφέρει και καθόλου δεν μ’ ενδιαφέρει το να με χαϊδεύει. Μπορώ να συνδιαλέγομαι μαζί της; ως πολίτης και όχι ως συγγραφέας; Αυτό μ’ ενδιαφέρει”
-Έχετε κάποια μυστική αρετή;
“Κι αν έχω, δεν θα σας την πω!”
-Έχετε μυστικό επιτυχίας;
“Το ότι προσπαθώ να είμαι ειλικρινής και να βρίσκω το θάρρος να υπερασπίζομαι αυτά που πιστεύω, ακόμα κι όταν αυτά που πιστεύω δεν είναι δημοφιλή”
-Πώς θα “ορίζατε” τον εαυτό σας;
Δεν μπορώ να τον ορίσω σήμερα. Θα τον ορίσω, αν είμαι καλά, μετά από 20 χρόνια. Προς το παρόν, ας…τον ορίσουν οι άλλοι!”
Ακούστε τη συνέντευξη εδώ:
Δείτε επίσης:
- Zip the Day: Το άρωμα σου, το τζιν σου και η αγαπημένη σου σειρά
- Zip the Day: Θέλω να σου κρατάω το χέρι
- Zip the Day: Paul McCartney – Η πρώτη αυτοβιογραφία του
Εάν επιθυμείτε να σχολιάσετε το παραπάνω άρθρο ή οτιδήποτε άλλο στο Youfly, επισκεφτείτε τη σελίδα μας στο Facebook. Ή στείλτε μας μήνυμα στο Twitter. Για φωτογραφικό υλικό και ιστορίες, μεταβείτε στο Instagram μας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά, με ενεργό σύνδεσμο (link) Youfly.com.
