Η ειδικότητά μου ως δραματολόγος και σύμβουλος ρεπερτορίου είναι το σύγχρονο θέατρο και ήμουν από τους πρωτοπόρους και φανατικούς του είδους από το 1995 που άρχισε η καριέρα μου στην Ελλάδα μέχρι το 2007 που έκανα παύση καριέρας για να αφοσιωθώ στην δημιουργία οικογένειας.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια που επέστρεψα ενεργά στην δουλειά μου, όποτε μου τηλεφωνεί ένας παραγωγός ή ένας ηθοποιός στα πλαίσια της αναζήτησης σύγχρονου θεατρικού έργου, η απάντησή μου είναι ότι με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν γράφονται πλέον σημαντικά θεατρικά έργα, και πολλές φορές αντιπροτείνω την θεατρική διασκευή ενός κλασικού λογοτεχνικού έργου.
Φέτος συνεργάστηκα η ίδια σε δύο ανάλογες διασκευές: «Μεγάλες Προσδοκίες» (1860) του Charles Dickens στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ/παραγωγή Lykofos, και «Περηφάνια & Προκατάληψη» (1813) της Jane Austen στο Θέατρο Αλκυονίς σε σκηνοθεσία Ιόλης Ανδρεάδη/παραγωγή Θεατρικές Σκηνές. Δυστυχώς και οι δύο παραστάσεις βίωσαν έναν ξαφνικό θάνατο λόγω κορωνοϊού, αλλά πρόλαβαν τουλάχιστον να αγγίξουν κάποιες ψυχές που ήταν ανοιχτές σε αυτή την εμπειρία.
Άλλη μία αξιοσημείωτη μεταφορά κλασικού λογοτεχνικού έργου την φετινή σεζόν στο θεατρο, ήταν η διασκευή των Ιόλη Ανδρεάδη/Άρη Ασπρούλη «Πόλεμος και Ειρήνη» (1869) του Leo Tolstoy, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, μία από τις ελάχιστες sold out παραστάσεις της φετινής σεζόν και από τις αγαπημένες του θεατρόφιλου κοινού, η οποία επίσης αναγκάστηκε να κατεβάσει αυλαία εντελώς βίαια.
Αντίστοιχα, η διασκευή του Στρατή Πασχάλη σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου «Η Μεγάλη Χίμαιρα», μεταφορά του αριστουργήματος του Μ. Καραγάτση (1953), ήταν από τις μεγαλύτερες καλλιτεχνικές και εμπορικές επιτυχίες των τελευταίων ετών στο λεγόμενο εναλλακτικό θέατρο, και παίχτηκε τα τέσσερα τελευταία χρόνια στο Θέατρο Πορεία.
Στο ίδιο θέατρο, ο καλλιτεχνικός διευθυντής Δημήτρης Τάρλοου ανέβασε την διασκευή του Στρατή Πασχάλη ενός ακόμα μυθιστορήματος του Μ. Καραγάτση, «Γιούγκερμαν» (1938).
Η παράσταση ήταν sold out για δύο σεζόν και υπήρξε άλλο ένα καλλιτεχνικό θύμα του κορωνοϊού, όταν έκλεισαν τα θέατρα εν μία νυκτί στις 12 Μαρτίου.
Άλλη μία μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία διασκευής μυθιστορήματος που παίχτηκε για δύο σεζόν ήταν η παράσταση «Άνθρωποι και Ποντίκια», διασκευή του αριστουργήματος του Τζον Στάινμπεκ (1937) στο Θέατρο Καρτέλ σε διασκευή Σοφίας Αδαμίδου και σκηνοθεσία Βασίλη Μπισμπίκη. Η παράσταση ήταν sold out μέχρι το τέλος της φετινής σεζόν.
Ένα άλλο ηχηρό παράδειγμα λογοτεχνικής διασκευής στο λεγόμενο εμπορικό θέατρο την φετινή σεζόν, ήταν η παράσταση του Πέτρου Ζούλια «Η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια» στο Θέατρο Βέμπο, σε παραγωγή Θεατρικών Επιχειρήσεων Αδελφών Τάγαρη, μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Στράτη Μυριβήλη, το οποίο εκδόθηκε το 1933.
Ο λόγος που εγώ προσωπικά κάνω προτάσεις διασκευής λογοτεχνικών έργων τα τελευταία χρόνια δεν είναι μόνο η έλλειψη υλικού θεατρικών έργων. Προτείνω αυτές τις εναλλακτικές γιατί πιστεύω ότι το κοινό έχει ανάγκη να επιστρέψει στον ρομαντισμό, στον ανθρωπισμό, στις μεγάλες ιδέες, στον ποιητικό λόγο και στις διαχρονικές αξίες που εμπεριέχουν τα λογοτεχνικά έργα. Το πιστεύω και από ένστικτο αλλά και επειδή ο κόσμος που αγαπάει το θέατρο και που το στηρίζει έμπρακτα, μου εκφράζει επανειλημμένα αυτή την επιθυμία. Διευκρινίζω ότι είμαι από τους επαγγελματίες που κάνω θέατρο για το κοινό, όχι για να ικανοποιήσω πρωτίστως τις προσωπικές μου φιλοδοξίες, χωρίς να υποτιμώ καθόλου την δύναμη της φιλοδοξίας στην υλοποίηση μίας μακροχρόνιας καριέρας.
Ένας άλλος λόγος που τα κλασικά μυθιστορήματα γοητεύουν το σύγχρονο κοινό είναι ότι μπορεί οι χαρακτήρες τους να ανήκουν ιστορικά σε μία άλλη εποχή, αλλά η ιστορία, που τείνει να επαναλαμβάνεται, δείχνει ότι κάποιες καταστάσεις δεν έχουν διαφοροποιηθεί σημαντικά, κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια από το αυθεντικό έργο στο οποίο βασίζεται η σύγχρονη διασκευή.
Που πήγαν όμως όλοι οι θεατρικοί συγγραφείς που μεσουρανούσαν για 20 χρόνια μεταξύ του 1990 και του 2010; Και γιατί δεν προέκυψαν νεότεροι έκτοτε, με ελάχιστες εξαιρέσεις; Η απάντηση, κατά τη γνώμη μου, είναι σχετικά απλή: λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε το 2008 και κορυφώθηκε το 2012, οι θεατρικοί συγγραφείς απορροφήθηκαν από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και πιο πρόσφατα το Netflix: ανεξάρτητα από τα προσωπικά γούστα του καθενός δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι σειρές στην πλειοψηφία τους είναι ιδιαίτερα καλογραμμένες, με σύνηθες αποτέλεσμα την καλλιτεχνική και την εμπορική επιτυχία.
Όσον αφορά το Ελληνικό Θέατρο, μέσα την υπερπληθώρα των παραστάσεων, όπου πάνω από 1,500 παραστάσεις παρουσιάστηκαν την περσινή θεατρική σεζόν μόνο στην Αθήνα, εξακολουθούν βέβαια να ανεβαίνουν κάποια σύγχρονα ή μοντέρνα έργα σημαντικών συγγραφέων. Ενδεικτικά και αλφαβητικά αναφέρω Έλληνες συγγραφείς των οποίων τα έργα παρουσιάστηκαν τις δύο τελευταίες θεατρικές σεζόν: Λούλα Αναγνωστάκη («Ο Ήχος του Όπλου», θέατρο Σταθμός) Άκης Δήμου («Όσα η Καρδιά μου στην Καταιγίδα», Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος), Ιάκωβος Καμπανέλλης («Ο Δρόμος Περνάει από Μέσα», Θέατρο Μικρό Χορν), Μιχάλης Ρέππας/Θανάσης Παπαθανασίου («Το Δικό μας Σινεμά», θέατρο Άλσος & «Φεγγάρι από Χαρτί», Εθνικό Θέατρο), Βαγγέλη Ρωμνιός («Χαρτοπόλεμος», Θέατρο Μικρό Γκλόρια), Χρύσα Σπηλιώτη- που τόσο άδικα χάθηκε στην τραγωδία της πυρκαγιάς πέρσυ στο Μάτι-(«Ποιος Ανακάλυψε την Αμερική», Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος), Αντώνης Τσιπιανίτης («Η Πόρνη από Πάνω», Θέατρο Coronet), Γιωργής Τσουρής («170 Τετραγωνικά», Από Μηχανής Θέατρο), Δημήτρης Ψαθάς («Μαντάμ Σουσού», Θέατρο Παλλάς και «Ξύπνα Βασίλη», Εθνικό Θέατρο).
Ιδιαίτερη αναφορά στην κατηγορία «Έλληνες Συγγραφείς», αξίζουν οι δύο απόλυτες εμπορικές επιτυχίες της φετινής σεζόν: «Από Σμύρνη Σαλονίκη» της Μιμής Ντενίση (sequel της μεγάλης επιτυχίας «Σμύρνη μου Αγαπημένη») στο Θέατρο Ελληνικός Κόσμος και «Όποιος Θέλει να Χωρίσει να Σηκώσει το Χέρι του», του Γιώργου Καπουτζίδη στο Θέατρο Ήβη. Οι δύο αυτές παραστάσεις κέρδισαν την καρδιά του κοινού από την πρώτη νύχτα. Κάτι αντίστοιχο πέτυχε και ο Τάκης Ζαχαράτος, ο οποίος έγραψε την μουσική παράσταση «Ζω για Σένα» στην οποία έπαιζε, χόρευε, και τραγουδούσε για τρεις συνεχόμενες ώρες στην σκηνή του Θεάτρου Παλλάς.
Πόσοι παραγωγοί θα ρισκάρουν να ανεβάσουν πρωτότυπα σύγχρονα έργα στο άμεσο μέλλον είτε ελληνικά είτε από το παγκόσμιο ρεπερτόριο;
Η επόμενη θεατρική σεζόν, που θα είναι η πιο ιδιαίτερη απ’όλες λόγω της αβεβαιότητας που επικρατεί στον χώρο του πολιτισμού, πιστεύω πως θα χαρακτηριστεί από πολλαπλές επιλογές θεατρικών διασκευών λογοτεχνικών έργων.
Προ κορωνοϊού, είχε ανακοινωθεί η παράσταση «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή σε διασκευή/σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη με πρωταγωνίστριες την Μαρία Καβογιάννη και την Μαρία Κίτσου στο Θέατρο Παλλάς, σε παραγωγή Θεατρικών Σκηνών. Το συγκεκριμένο βιβλίο έχει διασκευαστεί και για την τηλεόραση του Ant1, το 1995 σε σκηνοθεσία και σενάριο Γιάννη Δαλιανίδη. Ας ελπίσουμε η συγκεκριμένη παραγωγή να υλοποιηθεί υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες και είμαι σίγουρη πως το κοινό θα την τιμήσει αναλόγως.
Είμαι επίσης σίγουρη πως θα ανακοινωθούν και άλλα αντίστοιχα projects διασκευών Ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας μόλις οριστικοποιηθούν οι κανόνες λειτουργείας των κλειστών χώρων από τα αρμόδια υπουργεία. Εύχομαι οι σχετικές ανακοινώσεις να γίνουν το συντομότερο, καθώς μία σοβαρή θεατρική παραγωγή ξεκινάει το λεγόμενο «pre-production» τουλάχιστον έξι μήνες νωρίτερα προκειμένου να κλείσει τους κατάλληλους συντελεστές και το ιδανικό καστ.
Όσο για τους νέους θεατρικούς συγγραφείς που διαβάζετε αυτό το κείμενο, σας συμβουλεύω να μην σταματήσετε να κυνηγάτε το όνειρό σας γράφοντας και στέλνοντας τα έργα σας στους παραγωγούς και να μην απογοητεύεστε, γιατί αυτή είναι ενίοτε η μοίρα των δημιουργών: ο Κώστας Ταχτσής για παράδειγμα πήρε δύο απανωτές αρνήσεις από εκδότες για «Το Τρίτο Στεφάνι» το 1960, και όταν τελικά έγινε η έκδοση με δικά του έξοδα το 1962 ήταν εμπορική αποτυχία. Η επανέκδοση το 1970 στέφθηκε με την απόλυτη επιτυχία και καθιέρωσε τον συγγραφέα ανάμεσα στους πιο αναγνωρισμένους πεζογράφους της γενιάς του.
Σας συμβουλεύω παράλληλα να προτείνετε στους παραγωγούς διασκευές λογοτεχνικών έργων, φτάνει να μιλάτε άπταιστα την γλώσσα στην οποία είναι γραμμένα τα αυθεντικά έργα. Αυτό το υπογραμμίζω γιατί πιστεύω πως στα πλαίσια της αναγκαστικής εξυγίανσης του χώρου, καλό θα ήταν να σταματήσουν πλέον να μεταφράζουν/διασκευάζουν έργα όσοι δεν είναι τέλειοι γνώστες της αυθεντικής γλώσσας. Δεν νοείται κάποιοι δημιουργοί στον χώρο στην χειρότερη περίπτωση να κλέβουν μεταφράσεις άλλων και να τις βαπτίζουν δικές τους, ή στην «καλύτερη» περίπτωση να πληρώνουν κάποιον τρίτον πενιχρά για μία αυτολεξεί μετάφραση του πρωτότυπου στα ελληνικά ώστε να καρπωθούν στο τέλος οι ίδιοι τον τίτλο του μεταφραστή/διασκευαστή και την αμοιβή που συνεπάγεται. Από εκεί και πέρα ο κάθε δημιουργός είναι όπως πάντα ελεύθερος είτε μόνος του, είτε με την αρωγή δραματολόγου, να επεξεργαστεί δραματουργικά την διασκευή έτσι ώστε να τον εκφράζει απολύτως το τελικό αποτέλεσμα.
Ίσως το μόνο καλό που θα προκύψει εν τέλει από την τραγωδία που βιώνουμε στο θέατρο είναι η αναπροσαρμογή κάποιων επαγγελματικών κανόνων γενικότερα, καλλιτεχνικών και εργασιακών, την οποία θα καλεστούν να στηρίξουν πρωτίστως οι θεατρικοί παραγωγοί.
Το πιο σημαντικό απ’όλα βέβαια στην παρούσα φάση είναι η στήριξη των χιλιάδων άνεργων επαγγελματιών της Τέχνης και των παραγωγών, αλλά και η άμεση επανεκκίνηση του θεάτρου, με συγκεκριμένους σύγχρονους κανόνες που όλοι θα σεβαστούμε απολύτως, παραγωγοί, δημιουργοί, καλλιτέχνες και κοινό: αυτό που δεν αντέχεται είναι η αβεβαιότητα. Κανόνες που αν κάποιος παλαιότερος ή σύγχρονος θεατρικός συγγραφέας μας έλεγε σε κάποιο έργο του ότι θα χρειαζόταν να εφαρμοστούν το 2020, θα κατατάσσαμε το συγκεκριμένο έργο στην κατηγορία επιστημονικής φαντασίας…
Μαριλένα Παναγιωτοπούλου
