«Το Τρίτο Στεφάνι» μας δείχνει ξανά τον Άνθρωπο και την Ανθρωπιά

Μια ομάδα ανθρώπων, τον Απρίλιο του 2014, είχε δεχθεί την πρόσκληση – και πρόκληση – της Ομάδας Άστυ να κάνει έναν περίπατο στην Αθήνα του Κώστα Ταχτσή. Με αφετηρία την πλατεία Ομονοίας.

Περπάτησαν «σε μισοσκότεινα σοκάκια με σπαραχτικά ονόματα, ανακάλυψαν νεοκλασικά σπίτια και δρόμους με τζιτζιφιές, λαϊκούς κινηματογράφους, ετοιμόρροπες αυλές, πολυκατοικίες και μεγάλες λεωφόρους, αλλά και στην “ομορφότερη γειτονιά της Αθήνας”».

Μπορούμε να βάλουμε στοιχήματα (ή κουίζ) για αυτή την «ομορφότερη γειτονιά της Αθήνας». Νομίζω ότι θα τα χάσουμε. Διότι για τον Κώστα Ταχτσή αυτή η «ομορφότερη γειτονιά» δεν ήταν άλλη από τους ανθρώπους. Της Αθήνας. Της Ελλάδας. Και σε αυτή τη γειτονιά μπήκε, την αγάπησε και την απαθανάτισε στο εμβληματικό «Τρίτο Στεφάνι» του.

Αν πιστέψουμε τη φράση που αποδίδεται στη συγγραφέα Έλλη Αλεξίου για το μυθιστόρημά του, που αποτέλεσε σταθμό ακόμη και στα σκοτεινά χρόνια της Χούντας, δεν ήταν παρά… «Δυο γυναίκες που συζητάνε για την ιστορία πάνω από μπουγαδόνερα». Η Νίνα και η κυρά Εκάβη.

Στο έργο του Ταχτσή ο άξονας είναι ο Άνθρωπος

Όταν, το 1967, το βιβλίο του επανεκδόθηκε και έφτασε στον αποδέκτη του, το ευρύ κοινό. Που το αγάπησε. Γιατί; Να ήταν η γοητεία που ασκεί στο κοινό η ηθογραφία; Να ήταν η νεοελληνική ιστορία (σαν τοιχογραφία) που διατρέχει, πίσω και πάνω από τους ήρωες του «Τρίτου Στεφανιού»; – όπως μου το είχε θέσει ο σκηνοθέτης της νέας θεατρικής εκδοχής του, Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης.

Να ήταν «η αντίστιξη στον εθνοκομπαστικό λόγο της χούντας; Η ριζοσπαστική δύναμη του φύλου και της σεξουαλικότητας;» – όπως το θέτει ο Δημήτρης Παπανικολάου, αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ότι και να ήταν, στο έργο του Ταχτσή και σε κάθε θεατρική μέχρι σήμερα παρουσίασή του, ο άξονας είναι ο Άνθρωπος. Και τα πάθη του. Και τα λάθη του. Και οι χαρές του. Και οι λύπες του. Και οι έριδές του. Με μια λέξη, ο Άνθρωπος σε όλο του το μεγαλείο. Αυτή η «ομορφότερη γειτονιά», με όλα τα σουσούμια της.

Περισσότερο από κάθε άλλη θεατρική εκδοχή αυτό το ταχτσικό στοιχείο φώτισε περισσότερο ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, στη σκηνή του «Παλλάς», σε μια πλούσια παραγωγή. Το ανθρώπινο στοιχείο. Ακόμη και το πολύπλοκο, πολυεπίπεδο σκηνικό (συνεχούς θεατρικής δράσης) του Πάρη Μέξη, στην παράσταση, αυτό φώτισε. Τους ανθρώπους εν δράσει. Σε αυτή τη «γειτονιά» του Κώστα Ταχτσή.

Μέσα από τα λάθη οι άνθρωποι κατακτούν την ελευθερία τους να είναι… άνθρωποι

Και τι κερδίζουν από αυτό, το έργο, ο Ταχτσής, ακόμη και η παράσταση, που «έπαιξε» πολύ επιτυχημένα και διαδικτυακά (και «ξαναπαίζει» διαδικτυακά, στις 15 και 16 Ιανουαρίου 2021); Εκείνο που είχε σημειώσει ο ίδιος ο Κώστας Ταχτσής σε μία του συνέντευξη / συνομιλία, στο περιοδικό «Διαβάζω»: «Πιστεύω ότι την αληθινή ελευθερία – κατ’ αντιδιαστολή προς τις πρακτικές ελευθερίες της καθημερινής ζωής – την κατακτάει κανείς μόνος του».

Δηλαδή; Τι θέλει να μας πει ο ποιητής; Ότι μέσα από τα πάθη, τα λάθη, ακόμη και τις έριδες, οι άνθρωποι κατακτούν την ελευθερία τους να είναι… άνθρωποι. Τόσο απλό και τόσο βαθύ συνάμα.

Η ζωή τους, στις σελίδες του μυθιστορήματος και στη σκηνή (ελέω και Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη, στη θεατρική παραγωγή του «Παλλάς») γίνεται Τέχνη. Και η Τέχνη ανοίγει μια πορτούλα προς το θείον. «Εγώ τους άνοιγα την πόρτα φίλε κι έλεγα / πως μπαίνουνε θεοί μέσα», όπως έγραφε ο Ταχτσής σε ένα από τα μέχρι πρόσφατα παραγνωρισμένα ποιήματά του.

Στην παλέτα των χρωμάτων του, στο εμβληματικό «Τρίτο στεφάνι», μπαίνουν και πολλά ακόμη. Όπως και στα περισσότερα κείμενά του, που γράφτηκαν – εν μέσω Χούντας και αυτό! – και συγκεντρώθηκαν στον τόμο «Η γιαγιά μου η Αθήνα» (Εκδ. Ερμής, 1979). Πρώτα από όλα, όπως το θέτει και ο καθηγητής Δημήτρης Παπανικολάου, «η νεοελληνική αιδώς· και η ανελέητη υπονόμευσή της». Αυτό που κάποιοι ονόμασαν μικροαστισμό – μαζί και η ντροπή του. Που μόνον ντροπή δεν έχει, όταν εστιάζει και αφορά στο ίδιο στοιχείο: το ανθρώπινο.

Το μότο του Κώστα Ταχτσή από το ποίημα του: «Δεν Ντρέπομαι»

Μότο του Κώστα Ταχτσή ήταν άλλωστε ένα άλλο ποίημά του: «Δεν Ντρέπομαι». «Μια μέρα θα με πούν φακίρη / μεσ’ απ’ το στήθος μου έβγαλα κόκκινα περιστέρια / μεσ’ απ’ τα μάτια μου καπνό / πέρασα ξίφη στα όνειρά μου…».

Στα χέρια και τη γραφίδα του αυτός ο μικροαστισμός και η ντροπή φωτίζονται στο βάθος (κήπος). Όσο «μικρός» και να θεωρείται ότι είναι ο άνθρωπος – παράδειγμα οι ήρωές του στο «Τρίτο Στεφάνι», που «ζουν» και επιδεικνύουν και τη μικρότητά τους – έχει μέσα του και το Μεγαλείο. Στα μικρά, τα ταπεινά, ακόμη και τα πιο βδελυρά, μέσα στην ασχημοσύνη των συνθηκών και των χειρονομιών, κρύβεται το ανθρώπινο μεγαλείο.

Δεν ξέρω αν σας βοηθάω να καταλάβετε την ουσία του «Τρίτου στεφανιού», το οποίο μας προσφέρεται ξανά, ύστερα από την – φευ, λόγω κορονοϊού – πρόσκαιρη νέα θεατρική του επιτυχία στο «Παλλάς» και τη μεγάλη διαδικτυακή του επιτυχία στην πρώτο προβολή του (με προσμενόμενο το δεύτερο κύμα διαδικτυακών προβολών από 15 Ιανουαρίου 2021). Η ουσία βρίσκεται στη ματιά πάνω στις ανθρώπινες «μικρότητες». Στην ιστορία που περνά πίσω τους, σαν τρέιλερ από «Επίκαιρα» εποχής. Και επηρεάζει τους ήρωες, όχι όμως και την ουσία. Το ανθρώπινο των χαρακτήρων τους, που τους χαρίζει αυτή την κατά Ταχτσή «ελευθερία». Υπέρτατο αγαθό.

Και κάτι ακόμη, σημαντικό. Αυτή τη ματιά του πάνω στο ανθρώπινο και τόσο ελληνικό (με κάθε έννοια), ο Κώστας Ταχτσής την απέκτησε με την… απόσταση. Σε αυτοβιογραφικό του κείμενο έγραφε: «Έφευγα, γιατί ασφυκτιούσα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’50 – πνευματικά, κοινωνικά, πολιτικά, σεξουαλικά. Αν δεν είχα φύγει δεν θα είχα γράψει ποτέ ‘Το Τρίτο Στεφάνι’».

Το Πάσχα του 1960 επέστρεψε μετά από 3 χρόνια στην Ελλάδα

Το Πάσχα του 1960 ο συγγραφέας επέστρεψε ύστερα από απουσία τριών ετών (στην Αυστραλία, κυρίως) στην Ελλάδα. Έσκισε ό,τι είχε γράψει εκεί και ξεκίνησε να «βλέπει» από την αρχή την Ελλάδα και κυρίως τους ανθρώπους της. Σαν τη Νίνα ή την κυρά Εκάβη ή τόσους ήρωες στο «Τρίτο στεφάνι». «Έσβησε» προσωρινά τις αναμνήσεις του από την Ελλάδα που είχε αφήσει πίσω και έπιασε το νήμα από την αρχή. Έτσι κατάφερε να «εκθειάσει» τους ανθρώπους, που έβλεπε, ακόμη και μέσα στη μικρότητα ή τη μικροαστική ντροπή τους, που λέγαμε. Χιούμορ, διεισδυτική γραφή χαρακτήρων, αισιοδοξία ακόμη και μέσα στη σκοτεινή απαισιοδοξία των ημερών.

Όλα, πάνω στη γραφομηχανή που είχε φέρει από την Αυστραλία. Σχεδόν μία κι έξω. Μέσα από μεγάλους, αφηγηματικούς (ενίοτε και παραληρηματικούς) μονολόγους, που «έπλασαν» με κάποιον τρόπο, ένα νέο μυθιστορηματικό στυλ γραφής. Μέσα σε κόντρες, αστεία, χαρές, λύπες, συγκινήσεις «λαϊκών ανθρώπων», με ό,τι σημαίνει αυτό.

Σαν να επέστρεφε στο πρωτογενές, στο οποίο η δύναμη του ανθρώπινου και της ελευθερίας του είναι σχεδόν ανέγγιχτη. Ακόμη και μέσα στις κοινωνικές και άλλες συμβάσεις. Κωμικά και δραματικά συνάμα. Σαν το διπρόσωπο αρχαίο δράμα, που «λέει» τις μεγάλες ανθρώπινες αλήθειες. Σαν εκείνες τις αρχαίες μάσκες, τραγικές και κωμικές, που πίσω τους κρύβουν – πάντα – τον Άνθρωπο.

Χρειάστηκε να πουλήσει ένα σπίτι, που είχε αγοράσει, στην Πλάκα για να πρωτοεκδώσει το «Τρίτο στεφάνι» αυτό. Πριν από 57 ακριβώς χρόνια. Κυρίως για φίλους, αρχικά. Και προτού, το 1963 πάντα, σαλπάρει για την Αμερική. Ήλθον, είδον και απήλθον, κατά τη φράση που αποδίδεται στον Ιούλιο Καίσαρα. Αφήνοντας πίσω του μια γραπτή εποποιΐα, η οποία «ανέπνευσε» και βρήκε, στη μαζική επανέκδοσή της, το ευρύ κοινό της, τέσσερα χρόνια αργότερα.

Δείτε επίσης: Το Τρίτο Στεφάνι: Η προπώληση ξεκίνησε – 2ος Χρόνος στο Θέατρο Παλλάς

Το Τρίτο Στεφάνι και η θεατρική παράσταση

Σε μια χώρα που σπαρασσόταν ακόμη από τα μετεμφυλιακά σύνδρομα, τι μπορούσε να πει ο Κώστας Ταχτσής για τον Εμφύλιο, μέσα από τις έριδες και τις συγκρούσεις απλών, «λαϊκών» ανθρώπων; Και όμως. Μίλησε. Βαθιά. Σιβυλλικά: «Τίνος το χέρι να πάρεις σε έναν εμφύλιο; Και το δεξί χέρι και το αριστερό δικά σου είναι». Κι ας πήρε θέση, στο «Τρίτο στεφάνι» του: «Η Νίνα σε τι πιστεύει; Τουλάχιστον, ο άλλος πιστεύει ότι μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο τον κόσμο, γι’ αυτό τα κάνει… αν είχαν νικήσει οι κουμουνιστές, ποιος ξέρει, μπορεί να ήμασταν και καλύτερα». Διότι οι άνθρωποι – ήρωες δρουν, αλλά και σκέφτονται, αποτιμούν, φαντάζονται, εκτιμούν στο «Τρίτο στεφάνι».

Η θεατρική παράσταση, με πρωταγωνίστριες τη Μαρία Κίτσου (που θριαμβεύει και στην τηλεοπτική σειρά «Άγριες μέλισσες», στις μέρες μας), ως Νίνα και τη Μαρία Καβογιάννη, ως κυρά Εκάβη, με έναν καλοκουρντισμένο ομόψυχο θίασο, είχε ξεκινήσει με sold–out παραστάσεις στο «Παλλάς». Προτού ανακόψει, δραματικά, την πορεία της ο κορονοϊός.

Στην πρώτη διαδικτυακή προβολή της (οnline streaming), στις 5 και 6 Δεκεμβρίου 2020, είχε κάνει ρεκόρ: 15.594 προβολές, με θεατές σε 46 χώρες της υφηλίου, με πρώτες τη Βρετανία, την Κύπρο και τη Γερμανία.

Και επειδή ήδη σοβεί μια κουβέντα περί της ποιότητας εικόνας, φωτισμού και ήχου αρκετών διαδικτυακά μεταδιδόμενων (ιστορικών και μη) θεατρικών παραστάσεων, το «Τρίτο στεφάνι» έχει άλλη μία ιδιαιτερότητα: Αποτυπώθηκε σε μαγνητοσκόπηση υψηλής ανάλυσης, με χρήση πολλαπλών (έξι) καμερών και ειδικά διαμορφωμένη τηλεσκηνοθεσία, υπό την καθοδήγηση του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη.

Και στην επανάληψη των διαδικτυακών προβολών στις 15 και 16 Ιανουαρίου 2021, που ξεκινούν από ώρα 15:00, για όσους αγοράσουν εισιτήρια στην ψηφιακή πλατφόρμα viva.gr. Προτού αυτό το επιτυχημένο «Τρίτο Στεφάνι» βρεθεί, όταν επιτέλους ανοίξουν ξανά τα θέατρα, στον «φυσικό» του χώρο: τη σκηνή του «Παλλάς».

Εμπρός, λοιπόν, έστω και διαδικτυακά, ας δούμε μέσα από τα μάτια (και τη γραφίδα) του Κώστα Ταχτσή τη ζωή σαν έναν στρόβιλο, στο θεατροποιημένο, εμβληματικό «Τρίτο στεφάνι» του. Και τους ανθρώπους – ήρωες μέσα σε αυτό τον στρόβιλο. Όπως λένε στο φινάλε οι στίχοι της Σοφίας Καψούρου, πάνω στο καταληκτικό τραγούδι του Μίνου Μάτσα, που υπογράφει την υποβλητική μουσική της παράστασης και έχει γράψει και ο Ταχτσής: «Ευτυχία είναι να αγαπάς (αυτόν) το στρόβιλο».

Πληροφορίες για την παράσταση Το Τρίτο Στεφάνι

«Το Τρίτο στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή, από το «Παλλάς», σε διαδικτυακές προβολές (online streaming), στις 15, 16 και 17 Ιανουαρίου 2021, από τις 15:00, εδώ (https://www.viva.gr/tickets/theatre/streaming/to-trito-stefani/).

• Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
• Διασκευή: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, Νίκος Μανουσάκης
• Σκηνικά: Πάρις Μέξης
• Μουσική: Μίνως Μάτσας
• Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
• Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
• Κίνηση: Κική Μπάκα
• Βοηθός σκηνοθέτη: Χριστίνα Ματθαίου
• Βοηθός σκηνογράφου: Εύη Ανδριανού
• Βοηθός ενδυματολόγου: Ειρήνη Γεωργακίλα
• Μουσική διδασκαλία: Μαρία Γράμψα
• Στίχοι: Σοφία Καψούρου
• Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
• Βίντεο: Ελένη Κατρακαλίδη
• Μαγνητοσκόπηση: View Master Films
• Παραγωγή: Θεατρικές Σκηνές

Διανομή (με αλφαβητική σειρά): Κώστας Ανταλόπουλος, Ειρήνη Βαλατσού, Ντάνη Γιαννακοπούλου, Δανάη Επιθυμιάδη, Μαρία Καβογιάννη, Δημήτρης Καραβιώτης, Σύρμω Κεκέ, Μαρία Κίτσου, Τάσος Λέκκας, Ορνέλα Λούτη, Γιώργος Μακρής, Δημήτρης Μανδρινός, Στάθης Μαντζώρος, Καλλιρρόη Μυριαγκού, Γιώργος Νούσης, Ελευθερία Παγκάλου, Αλεξάνδρα Παντελάκη, Ελίζα Σκολίδη, Μενέλαος Χαζαράκης, Γιώργος Ψυχογυιός.

Εισιτήρια για τις διαδικτυακές προβολές: Μέσω της πλατφόρμας www.viva.gr.

Δείτε επίσης: 

• Το Τρίτο Στεφάνι ξανά online για δύο μοναδικές προβολές
• Το Τρίτο Στεφάνι: Έλληνες σε πάνω από 50 χώρες παρακολουθούν online

Εάν επιθυμείτε να σχολιάσετε το παραπάνω άρθρο ή οτιδήποτε άλλο στο Youfly, επισκεφτείτε τη σελίδα μας στο Facebook ή στείλτε μας μήνυμα στο Twitter. Για φωτογραφικό υλικό και ιστορίες, μεταβείτε στο Instagram μας.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά, με ενεργό σύνδεσμο (link) Youfly.com