Τις συζητήσεις για το ανέβασμα, ύστερα από χρόνια, στο Εθνικό Θέατρο, του εμβληματικού έργου του Χένρικ Ίψεν «Βρικόλακες», με σκηνοθέτη το Σταμάτη Φασουλή και πρωταγωνίστρια τη Νένα Μεντή, «ακούει» ο Παύλος Ηλ.Αγιαννίδης
Οι συζητήσεις δίνουν και παίρνουν. Όχι μόνον μέσα στα γραφεία του Εθνικού Θεάτρου. Αλλά και έξω από αυτά. Δεν είναι και μικρό πράγμα. Ούτε απαιτεί λίγες συνεννοήσεις μέχρι το τελικό σχήμα. Το έργο είναι εμβληματικό. Για το παγκόσμιο θέατρο. Πόσω μάλλον για το ελληνικό θέατρο, του οποίου σηματοδότησε τη στροφή από το «βέκιο» (παλιό) κωμειδύλλιο προς το αστικό δράμα.
Βρικόλακες – Εθνικό Θέατρο: Τα ονόματα της παράστασης
Οι συζητήσεις για τους εμβληματικούς «Βρικόλακες» του Ίψεν φαίνεται πως βρίσκονται σε καλό δρόμο. Για το Εθνικό Θέατρο. Αναμένεται να είναι, άλλωστε, μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες – κλασικές – προτάσεις του νεόκοπου διευθυντή του, σκηνοθέτη Γιάννη Μόσχου. Στο πρόγραμμα για τη νέα θεατρική σεζόν (από το φθινόπωρο του 2022), που θα ολοκληρωθεί και θα ανακοινωθεί επισήμως, πιθανότατα μετά το Πάσχα.
Οι συζητήσεις είναι ενδιαφέρουσες, αν σκεφτεί κάποιος και τα πρόσωπα που εμπλέκονται, πέρα από το διευθυντή του Εθνικού. Πρώτα ο σκηνοθέτης Σταμάτης Φασουλής. Που έχει στο ενεργητικό του «Βρικόλακες» στην πρώτη του σκηνοθεσία για το θέατρο, 43 χρόνια πριν. Με το Θίασο του Γιάννη Φέρτη (ο ίδιος στο ρόλο του Όσβαλντ), με κυρία Άλβιγκ τη Δέσποινα Μπεμπεδέλη, το Γιώργο Μοσχίδη – Έγκστραντ και τη Μίρκα Παπακωνσταντίνου – Ρεγκίνε (υπηρέτρια). Το 1979, στο Θέατρο Αθηνά και με την πρώτη μετάφραση του έργου από τον Γεώργιο Ν.Πολίτη.
Έπειτα, είναι και η πρωταγωνίστρια, στο ρόλο της εμβληματικής, επίσης, κυρίας Άλβιγκ: Η Νένα Μεντή. Η οποία θα συνεργαστεί ξανά, ύστερα από αρκετά χρόνια (από το «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή, στην πολυσυζητημένη παράσταση του Εθνικού, ως κυρά Εκάβη) με τον θεατρικό της συνοδοιπόρο, Σταμάτη Φασουλή. Χώρια, ότι και το Εθνικό έχει να ανεβάσει το έργο του Ίψεν 25 συναπτά έτη…
Ονόματα για τους ηθοποιούς που θα ενσαρκώσουν τους ρόλους του Όσβαλντ, του πάστορα Μάντερς, της Ρεγκίνε κ.ά. έχουν ακουστεί, αλλά δεν έχουν κλείσει ακόμη για τη φιλόδοξη παραγωγή του Εθνικού στη θεατρική σεζόν 2022-23. Και μην το αποκλείετε να ακούσετε πως θα είναι και η εναρκτήρια.
Το έργο
Τι θα δούμε, όμως; (για όσους δεν θυμούνται ή δεν έχουν δει το εμβληματικό έργο του μεγάλου Νορβηγού δραματουργού). Οι «Βρικόλακες» – που ο Χένρικ Ίψεν δυσκολεύτηκε πολύ να ανεβάσει στην Ευρώπη και κατέφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες – μέσα από τη δραματική περιγραφή της οικογένειας των Άλβιγκ, εστιάζουν «στην κοινωνική υποκρισία, τα φαντάσματα και τους βρικόλακες που στοιχειώνουν την ανθρώπινη ύπαρξη και κληρονομούνται από τους αυστηρούς θεσμούς και τους συμβιβασμούς.
» Στο ‘νόμο’ και την ‘τάξη’, που υποβάλλουν οι αταίριαστες με την ανθρώπινη ψυχή συμπεριφορές, αλλά και στην ασφυκτική πίεση που ασκούν συχνά στον άνθρωπο οι κοινωνικοί κανόνες».
Ο τίτλος στα νορβηγικά είναι Gengagere, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «Εκείνοι που περπατούν ξανά στη γη». Ύβρις και Νέμεσις, παρούσες. Οι ατιμώρητες αμαρτίες των νεκρών μεταβιβάζονται στους ζώντες. Και, αναπόφευκτη, φτάνει η Κάθαρσις.
Ο ίδιος ο Ίψεν έγραφε για το έργο του: «Είναι λογικό να περιμένουμε ότι οι Βρικόλακες θα σημάνουν συναγερμό σε μερικούς κύκλους. Ας είναι! Αν δεν προκαλούσαν αναστάτωση, δεν θα ήταν αναγκαία και η συγγραφή τους».
Μιλάμε για την ιστορία μιας γυναίκας, της κυρίας Έλεν Άλβιγκ, που έχει αφιερωθεί στο γιο της, Όσβαλντ, και τον (λοχαγό) σύζυγό της, ο οποίος αποκαλύπτεται ότι την απατά με την απείθαρχη υπηρέτριά της. Η κυρία Άλβιγκ προσπαθεί να απαγκιάσει στην αγκαλιά του πρώτου έρωτά της, του πάστορα Μάντερς, ο οποίος ως «αυστηρών αρχών» επιχειρεί να την επαναφέρει σε «τάξη».
Με το θάνατο του συζύγου, ο καλλιτέχνης (ζωγράφος) γιος επιστρέφει από το Παρίσι και δηλώνει – προκαλώντας την αντίδραση του αυστηρού πάστορα – ότι θα παντρευτεί την υπηρέτρια.
Αποκαλύπτει δε και μια διάγνωση ψυχικής ασθένειας, την οποία ο Γάλλος γιατρός τού την είχε δηλώσει με τη λέξη «vermoulu» (σάπιο και γεμάτο σκουλήκια, στα γαλλικά). Είναι, απλά, εκείνο που σοβεί πίσω από τις μάσκες του καθωσπρεπισμού στην οικογένεια Άλβιγκ.
Εκεί έρχεται και η πρώτη μεγάλη κρίση του Όσβαλντ, που ζητά από τη μητέρα του, την παρακαλεί, στην επόμενη να τον απαλλάξει από το μαρτύριο και να τού δώσει το δηλητήριο που κουβαλάει πάντα μαζί του…
«Την τελευταίαν στιγμήν τα νέφη διαλύονται και προβάλλει ο ήλιος της πρωΐας, χρυσάκτινος και ιλαρός. Ο ήλιος αυτός ο συμβολικός, θα εξαποστείλη τας ακτίνας του μέχρι του βάθους των ψυχών σας. Είναι ο ήλιος του Ίψεν, ο ήλιος της μεγαλοφυΐας!», όπως έλεγε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, στη διάλεξή του, υπό τον προκλητικό τίτλο «Οι Βρικόλακες του Ξενόπουλου», τον Οκτώβριο του 1894.
Μόλις 12 χρόνια μετά την παγκόσμια πρεμιέρα των «Βρικολάκων». Μια πρεμιέρα, που – σκεφθείτε! – έγινε στο Σικάγο και δη στη νορβηγική γλώσσα!
Η διάλεξη του Γρηγόρη Ξενόπουλου ήταν η, ας την πούμε, «ασφαλιστική δικλείδα» του Ευτύχιου Βονασέρα, που είχε τολμήσει πρώτος να ανεβάσει στην Ελλάδα τους «Βρικόλακες», με το θίασό του. Καθώς φοβόταν τις αντιδράσεις του κοινού στο «νεωτεριστικό εκ Νορβηγίας έργον», κάλεσε τον αγαπητό στο – εθισμένο κυρίως σε κωμειδύλλια – κοινό της εποχής θεατράνθρωπο να το προλογίσει και να το εξηγήσει. Κατά μία εκδοχή, αυτή η πρώτη παρουσία Ίψεν σε ελληνική σκηνή, σηματοδότησε και τη στροφή του νεοελληνικού θεάτρου προς το αστικό δράμα.
Αναδρομή στο παρελθόν
Έτσι, για την ιστορία: Αμέτρητες επιφυλλίδες για τον Ίψεν και τους «Βρικόλακές» του έγραφε από το 1915 ο θεατράνθρωπος, θεωρητικός του θεάτρου και θεμελιωτής του Εθνικού Θεάτρου, Φώτος Πολίτης. Προετοιμάζοντας το κοινό για το έργο, το οποίο ανέβασε και σκηνοθέτησε τον Ιανουάριο του 1934, στο Εθνικό. Σε μετάφραση Γεωργίου Ν.Πολίτη. Λίγους μήνες προτού αφήσει την τελευταία του πνοή.
Με την Κατίνα Παξινού – Κυρία Άλβιγκ και τον Αλέξη Μινωτή – Όσβαλντ. Διανομή που επαναλήφθηκε και το 1950, διατηρώντας τη σκηνοθεσία του Φώτου Πολίτη. Το 1958 και το 1960, πάντα στο Εθνικό Θέατρο, το έργο Βρικόλακες ξανανέβηκε σε σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή, με τον ίδιο στον ρόλο του Όσβαλντ και την Κατίνα Παξινού – κυρία Άλβιγκ. Το 1965, στην «αναβίωση» της παράστασης, υπήρχε διπλή διανομή για τον Όσβαλντ: Αλέξης Μινωτής και Κώστας Καστανάς.
Έκτοτε, και για πάνω από 20 χρόνια, το έργο Βρικόλακες δεν ανεβάστηκε στο Εθνικό Θέατρο, παρά μόλις το 1988 από το Δημήτρη Έξαρχο (στη Νέα Σκηνή) και το 1997, σε μια «πανηγυρική» παραγωγή, από τον Σπύρο Ευαγγελάτο – και στις δύο περιπτώσεις με νέα πλέον μετάφραση από την Άννα Βαρβαρέσου. Με κυρία Άλβιγκ στην πρώτη παράσταση τη Μελίνα Μποτέλλη κι έπειτα την Ελένη Χατζηαργύρη.
Δείτε ακόμα:
- Μήδεια του Ευριπίδη: Χειλάκης, Νέγκα, Μαξίμου, Αλικάκη και Ροΐλός μαζί το καλοκαίρι
- Νένα Μεντή: «Η Μαρίκα Κοτοπούλη ήταν μία ηθοποιός του λαού»
Εάν επιθυμείτε να σχολιάσετε το παραπάνω άρθρο ή οτιδήποτε άλλο στο Youfly, επισκεφτείτε τη σελίδα μας στο Facebook. Ή στείλτε μας μήνυμα στο Twitter. Για φωτογραφικό υλικό και ιστορίες, μεταβείτε στο Instagram μας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά, με ενεργό σύνδεσμο (link) Youfly.com
