Ο Δημήτριος Ζαπάντης γράφει για τις σύγχρονες ηρωίδες της θηλυκής γραφής.
Τον τελευταίο χρόνο ήρθαμε αντιμέτωποι με αρκετές γυναικοκτονίες στη χώρα μας. Το θέμα αγγίζει τα πεδία των κοινωνιολόγων, των νομικών, των γλωσσολόγων και των εγκληματολόγων.
Η θεατρική γραφή μέσα από την αντρική ματιά
Το θέατρο ως ένας μεταιχμιακό – ετεροτοπικό περιβάλλον που συμβαδίζει με τον καιρό του οφείλει -και ελπίζω- να εκφράσει μια συμβολοποιημένη αφαίρεση τακτοποιημένων κοινωνικών αφηγημάτων, παρουσιάζοντας μια αναδιαπραγμάτευση και προσαρμογή στα νέα αισθητικά και κοινωνικά συμφραζόμενα. Μέσα από τη θεατρική γραφή, όπως αυτή εκφράζεται από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, ένα είναι σίγουρο, πως τοποθετείται μέσα από μια αντρική ματιά.
Είναι γνωστό τοις πάσι πως όταν αναφερόμαστε σε κάποιο αρχαίο δράμα μιλάμε μόνο για Αισχύλο, Σοφοκλή Ευριπίδη ή Αριστοφάνη. Καμία γυναίκα δεν μνημονεύεται σε κάποιο αρχαίο κείμενο. Η απουσία αυτή προσιδιάζει σε μια ετεροκανονικότητα επιβεβλημένη από την αντρική σκοπιά, με τις γυναίκες να εκφράζονται ταυτολογικά ως «άλλος» που έχει λειτουργικό ρόλο ή δρα κατοπτρικά απέναντι στον άντρα, που είναι σχεδόν πάντα ο ήρωας. Εύλογα, θα μπορούσε να πει κάποιος και σωστά, πως υπάρχουν τόσες γυναίκες ηρωίδες στα αρχαία κείμενα Ιφιγένεια, Κλυταιμήστρα, Αντιγόνη κ.α. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως, πως τα κείμενα αυτά δεν ήταν φιλολογικά κείμενα, γράφτηκαν για να παρασταθούν και κατ΄ επέκταση να αποδοθούν σε αντρικό κοινό. Στο σημείο αυτό εντοπίζεται υπόρρητα μια υπονόμευση της αντρικής απόδοσης των χαρακτήρων(άντρες έπαιζαν τις γυναίκες εκείνη την εποχή). Ουσιαστικά, η αποσταθεροποίηση της αντρικής γραφής ενυπήρχε μέσα στα θεατρικά κείμενα και περίμενε να ωριμάσουν οι συνθήκες για να αποδομηθεί και να αρχίσει να υποφώσκει η θηλυκή γραφή.
Η θηλυκή γραφή από το μεσαίωνα έως σήμερα
Αυτά όλα συνέβαιναν τα αρχαία χρόνια. Τον μεσαίωνα μια γυναίκα η μοναχή Ροσβίτα (ως δραματουργός) θα αποτελέσει το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο αρχαίο θέατρο και το λειτουργικό δράμα (το οποίο είναι μακρινός πρόγονος του θεάτρου που παρακολουθούμε σήμερα). Πλησιάζοντας στο σήμερα διακρίνουμε μετά από πολλούς αιώνες μια αποσταθεροποίηση της αντρικής γραφής με μεταφεμινιστικό πρόσημο όλο και περισσότερο παράγεται η θηλυκή γραφή (Λούλα Αναγνωστάκη, Μαργαρίτα Λυμπεράκη κ.α.). Η γυναίκα που παλιότερα δεν είχε λόγο στην αντρική γραφή παρά μόνο εξυπηρετούσε ένα λειτουργικό πλαίσιο και χρησιμοποιείτο ως σημείο αναφοράς. Αυτό που αλλάζει είναι η απομάκρυνση από την ομπρέλα των οικουμενικών προβλημάτων που εμφανίζονται στα λογοτεχνικά ή θεατρικά κείμενα και προτείνεται μια «αντρική» λύση και αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών από άντρες· όπου οι γυναίκες οι γκέι και γενικότερα οι «άλλοι» οι «μη κανονικοί» οι queer με λίγα λόγια, ζουν στο περιθώριο χρησιμοποιούνται ως ένας ρόλος λειτουργικός και μετά «πρέπει» να ξαναγυρίζουν εκεί.
Το θέατρο οφείλει να επισφραγίσει τη θηλυκή γραφή
Το αντρικό λογοθέτημα έχει προσδι-ορίσει τη θέση της γυναίκας και όταν αυτή δεν συμμορφώνεται στη λογοτεχνία ή στο θέατρο απορρίπτεται και στη ζωή πλέον δολοφονείται. Η αποσταθεροποίηση που βγαίνει στην επιφάνεια του λόγου, πλέον, ορίζει τον άντρα όχι ως έναν άλλο αλλά ως ίσο απέναντι στο γυναικείο λογοθέτημα. Μετά από παράδοση αιώνων αχνοφαίνεται μια αποδόμηση των κλασσικών -αντρικά – οριοθετημένων κειμένων. Βλέπουμε μια Μιλλερική Μήδεια να αποταυτίζεται από δολοφόνος παιδιών και να δίνεται έμφαση στο τι την ώθησε να φτάσει εκεί. Βλέπουμε την Αντιγόνη να διεκδικεί μια προπολιτισμική κανονικότητα. Βλέπουμε πλέον τα αρχαία και τα νεότερα, κείμενα να λειτουργούν ως αποτύπωση μιας κοινωνίας που αλλάζει. Το θέατρο οφείλει να επισφραγίσει τη θηλυκή γραφή, είναι μια πράξη αντίστασης στο πατριαρχικά λογοθετημένο οικοδόμημα, που όποια γυναίκα δεν του κάνει τη εξοντώνει. Οι γυναίκες που λείπουν είτε από το «λόγο» είτε από τη ζωή είναι οι σύγχρονες ηρωίδες της θηλυκής γραφής. Ευχόμαστε το 2022 να μην πραγματωθεί καμία γυναικοκτονία και το θέατρο να στηλιτεύσει αυτές τις παραβατικές συμπεριφορές.
Δείτε επίσης:
- Δέκατος Τέταρτος: Ανάσες πολιτισμού 2021
- Μετάλλαξη Όμικρον: Πολιτισμός και μέτρα στην Ευρώπη
- Θοδωρής Βουρνάς: 3 θεατρικές παραστάσεις, 2 ταινίες, 1 σκηνοθέτης
Εάν επιθυμείτε να σχολιάσετε το παραπάνω άρθρο ή οτιδήποτε άλλο στο Youfly, επισκεφτείτε τη σελίδα μας στο Facebook. Ή στείλτε μας μήνυμα στο Twitter. Για φωτογραφικό υλικό και ιστορίες, μεταβείτε στο Instagram μας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά, με ενεργό σύνδεσμο (link) Youfly.com.
