M. Butterfly: O θηλυκός άθλος του Κώστα Αρζόγλου

Θυμηθείτε τον θρυλικό, στα κινηματογραφικά χρονικά, διάλογο του μεταμφιεσμένου σε… Δάφνη, Τζακ Λέμον, με τον πλούσιο Όσγκουντ Φίλντινγκ τον Γ’ (Τζο Ε.Μπράουν), στο φινάλε της εμβληματικής κωμωδίας του Μπίλι Γουάιλντερ, «Μερικοί το προτιμούν καυτό» (1959):

Δάφνη: Όσγκουντ, θα είμαι ειλικρινής. Δεν μπορούμε να παντρευτούμε!
Όσγκουντ: Γιατί όχι;
Δάφνη: Πρώτα πρώτα, δεν είμαι φυσική ξανθιά.
Όσγκουντ: Δεν με ενδιαφέρει.
Δάφνη: Καπνίζω! Καπνίζω συνέχεια!
Όσγκουντ: Δεν με νοιάζει!
Δάφνη: Έχω κακό παρελθόν. Συζούσα για τρία χρόνια με έναν σαξοφωνίστα.
Όσγκουντ: Σε συγχωρώ.
Δάφνη: Δεν μπορώ να κάνω παιδιά!
Όσγκουντ: Θα υιοθετήσουμε.
Δάφνη: Μα, δεν καταλαβαίνεις, Όσγκουντ; Είμαι άντρας!
Όσγκουντ: Κανείς δεν είναι τέλειος!

Τα ανέκδοτα στο θεατρικό χώρο

Κυκλοφορούν πολλά ανέκδοτα στο θεατρικό χώρο, που περιλαμβάνουν και τη φράση «Κανείς δεν είναι τέλειος!» για τη θεατρική συνεργασία του Ανδρέα Βουτσινά με τον Αλέκο Αλεξανδράκη και, κυρίως, με τον Κώστα Αρζόγλου, στην παράσταση του έργου «M.Butterfly», του βραβευμένου με Τόνι Αμερικανοασιάτη Ντέιβιντ Χένρι Χουάνγκ. Όπου ένας άντρας υποδύεται, επιτυχημένα και παρενδυτικά, μία ερωτευμένη γυναίκα. Μέχρι που η αλήθεια αποκαλύπτεται… γυμνή.

Ανέκδοτα, να, σαν αυτό: Ο Ανδρέας Βουτσινάς ζητάει από τον Κώστα Αρζόγλου να βρει μέσα του τη θηλυκότητα για τον ρόλο του άνδρα που ποιείται την ντίβα της Όπερας του Πεκίνου, Σονγκ Λι-Λινγκ. Η οποία αποκαλύπτει το φύλο της, ύστερα από τον εικοσάχρονο ερωτικό δεσμό τους, στον εραστή της, το Γάλλο διπλωμάτη Ρενέ Γκαλιμάρ (Αλέκος Αλεξανδράκης).

«Πρέπει να βρεις μέσα σου τη θηλυκότητα», λέει ο σκηνοθέτης στην M.Butterfly της ιστορικής παράστασης, που δουλεύει άοκνα το δύσκολο ρόλο, σε απόδοση της συμβίας του Έλενας Ακρίτα. Και η κουβέντα περί ερμηνείας και ερμηνευτικών αποχρώσεων ανοίγει.

Μέχρι που ο Αντρέας Βουτσινάς εκρήγνυται: «Μα, δεν είσαι αρκετά γυναίκα!». Και η απάντηση του Κώστα Αρζόγλου, σύμφωνα με το θεατρικό ανέκδοτο: «Νομίζζζζεις». Με χαριτωμένο αξάν!

Ο λόγος που η παράσταση M. Butterfly έχει γράψει ιστορία

Ανεξαρτήτως των ανεκδότων για τη θρυλική παράσταση, σκεφθείτε την εποχή: 1990-91. Στο Θέατρο «Ιλίσια». Με ένα έργο… παρενδυτικό και τολμηρό, ενώπιο με την Αγία Ελληνική Οικογένεια. Μην κρίνετε με το σήμερα.

Είναι και αυτός ένας λόγος που τούτη η παράσταση «M. Butterfly» έχει γραφτεί στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου, με αρκετά μεγαλύτερα γράμματα.

«Ο ρόλος-πειρασμός παίχτηκε από τον Κώστα Αρζόγλου υποδειγματικά, άψογα. Με γούστο, άκρα ευαισθησία, μέτρο λιτότητα και ακρίβεια», αποφαινόταν στις 19 Μαρτίου 1991 ο δάσκαλος Κώστας Γεωργουσόπουλος, στην κριτική του στα ιστορικά «ΝΕΑ».

«Δεν έπαιζε μια γυναίκα ή έναν άνδρα που υποδύεται τη γυναίκα. Έπαιξε έναν παραδοσιακό ηθοποιό της κινεζικής όπερας που υποδύεται έναν γυναικείο ρόλο. Αυτό είναι το μυστικό του ρόλου. Κατέφυγε στον κώδικα και την τυποποίηση ενός θεάτρου πόζας, χειρονομίας και σημαίνουσας στάσης και δόμησε ένα αισθητικά νόμιμο κομψοτέχνημα».

Κώστας Αρζόγλου: Συνέντευξη για την θρυλική παράσταση M. Butterfly

Όμως, μεγαλύτερη σημασία είχε ο θεατρικός άθλος του ίδιου του Κώστα Αρζόγλου στην οπτική και ερμηνευτική του μεταμόρφωση σε Σονγκ Λι-Λινγκ. Και αυτό μόνον ο ίδιος μπορεί να το αποκαλύψει. Όπερ και κάνει, στο youfly, από τη Ραφήνα όπου μένει πια:

«Αφού είχαμε αρχίσει πρόβες, μια Δευτέρα πήγα κρυφά στο Λονδίνο για να συναντήσω έναν ειδικό μακιγιέρ, που συνεργαζόταν και με το Χόλιγουντ», μου λέει με τη χαρακτηριστική βαριά φωνή του από την άλλη άκρη της γραμμής.

«Και εκείνος μου λέει: Δεν υπάρχει περίπτωση να κάνεις εσύ την Σονγκ Λι-Λινγκ! Γύρισα απελπισμένος στις πρόβες. Για αυτή την παράσταση είχα σπάσει ήδη το συμβόλαιό μου με το Θέατρο ‘Μουσούρη’, όπου θα δούλευα για άλλα δέκα χρόνια. Χώρια ότι ένιωθα ότι θα τους πούλαγα όλους».

«Ο Μαρκ, ο μακιγιέρ του Λονδίνου, ήρθε τελικά να δει την παράστασή μας. Και στο τέλος έκλαιγε στο καμαρίνι μου»

Τελικά, δουλεύοντας ακατάπαυστα βρήκε το τρικ για το μακιγιάζ της «M.Butterfly», χάρη και στον μαιτρ Αχιλλέα Χαρίτο. «Όπως και βρήκα κάτι απίστευτο, πραγματικά: πως γίνεται σε μία σκηνή να ξεβάφεσαι πάνω στη σκηνή, παρουσία του κοινού, και να μένεις από κάτω… Κινέζος.

»Ο Μαρκ, ο μακιγιέρ του Λονδίνου, ήρθε τελικά να δει την παράστασή μας. Και στο τέλος έκλαιγε στο καμαρίνι μου». Όπως και άλλοι πολλοί, θα συμπληρώσω, ως αυτόπτης μάρτυρας και της θρυλικής παράστασης στο «Ιλίσια» και των καμαρινιών του.

«Έπρεπε να παίζω επί δύο ώρες με λυγισμένα γόνατα!»

«Είναι η παράσταση που με έκανε να νιώσω, μετά το Ελεύθερο Θέατρο, πως ήθελα να αρέσω περισσότερο, όχι στο κοινό, αλλά να έχουν αγωνία οι συνάδελφοί μου, επί σκηνής», συνεχίζει ο Κώστας Αρζόγλου. «Ήταν μια δουλειά τεράστιας ακρίβειας. Σκεφθείτε, ότι έπρεπε να ξεκινήσω με το δεξί να ανεβαίνω μια περιστρεφόμενη σκάλα, στο σκηνικό, διότι αλλιώς δεν θα μπορούσα να πέσω στο τάδε σκαλί της».

Και δύο ακόμη στοιχεία, στο πλαίσιο του θεατρικού άθλου που λέγαμε: «Ως γυναίκα, έπρεπε να μην είμαι πιο ψηλή από τον Γκαλιμάρ, τον Αλέκο Αλεξανδράκη. Και αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να παίζω επί δύο ώρες με λυγισμένα γόνατα! Χώρια αυτό που φορούσα στο κεφάλι μου, που το είχε φέρει ο θεατρικός επιχειρηματίας από την Κίνα. Ζύγιζε κάπου τρία κιλά! Σκεφθείτε, λοιπόν, να παίζεις επί δύο ώρες με λυγισμένα γόνατα και με τρία κιλά στο κεφάλι σου!»

«Ζούμε σε ένα νοσηρό και τοξικό περιβάλλον»

Πέρα από ιστορική, θρυλική, τολμηρή για την εποχή της και όσα άλλα επίθετα θα ήθελε να προσάψει κάποιος στην «M.Butterfly», κατά Ανδρέα Βουτσινά, με τον Αλέκο Αλεξανδράκη και τον Κώστα Αρζόγλου του 1990-91, για την Σονγκ Λι-Λινγκ εκείνης της παράστασης, η διαδικτυακή προβολή της σημαίνει και κάτι ακόμη:

«Ζούμε σε ένα νοσηρό και τοξικό περιβάλλον», μου εξηγεί ο κ. Αρζόγλου. «Έχω την εντύπωση ότι μια τέτοια παράσταση, που είναι θεατρένια, έχει μεγάλη σημασία σήμερα».

Σε κείνον έκανε κάτι άλλο μεγάλη εντύπωση και μου το εκμυστηρεύεται, με συγκίνηση: «Σαν του Αλέκου – με τον οποίο είχαμε ξαναπαίξει μαζί στο ‘Ήταν όλοι τους παιδιά μου’ του Άρθουρ Μίλερ – δεν έχω ξαναδεί τόση γενναιοδωρία. Να χαίρεται για την επιτυχία ΜΟΥ. Αυτό το ήθος είναι σπάνιο. Κι έχει κι αυτό τη σημασία του σε ένα (σ.σ.: σημερινό) περιβάλλον, στο οποίο κυριαρχεί το ‘Εγώ και ο θίασός μου’».

Να δούμε θα τα ξαναβρούμε αυτά; Το «θεατρένιο» και τέτοιο ήθος; Θα γίνει, πιστεύει ο Κώστας Αρζόγλου. Και κλείνοντας τη σύντομη κουβέντα μας: «Να φύγουν πρώτα τα ζιζάνια. Που είναι εγωκεντρικά κα φαταούλικα».

Η ιστορία της «M.Butterfly» βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα

Να πούμε εδώ, ότι εκείνη η θρυλική «M.Butterfly» είχε στις τουρμπίνες της τον σαρωτικό άνεμο από το μύθο της όπερας του μεγάλου Τζάκομο Πουτσίνι «Μαντάμα Μπατερφλάι», ο μύθος της οποίας μοιάζει με το έργο του υποψήφιου για βραβείο Πούλιτζερ συγγραφέα, Ντέιβιντ Χένρι Χουάνγκ.

Εδώ σας κρατάω ένα ακόμη κλου: Η ιστορία της «M.Butterfly» βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα, που διαδραματίστηκαν στην Κίνα του ’60. Μιλάμε για μία υπόθεση διεθνούς κατασκοπείας, πίσω από τη «βιτρίνα» της ερωτικής ιστορίας, που αποκαλύφθηκε (λίγο μετά την αποκάλυψη του φύλου της Σονγκ Λι-Λινγκ) στα δικαστήρια, όπου παραπέμφθηκε ως «κατάσκοπος» η ντίβα της κινεζικής όπερας.

Χώρια ότι και και η παραστασιολογία της «M.Butterfly» έχτισε, από την αρχή, το μύθο της: Πρώτα με την πρεμιέρα του έργου, στις 10 Φεβρουαρίου του 1988 (μόλις δυόμισι χρόνια πριν την ελληνική παράσταση), στο Εθνικό Θέατρο της Ουάσινγκτον, με τον κινηματογραφικό – επίσης – Τζον Λίθγκοου στο ρόλο του Ρενέ Γκαλιμάρ.

Ο μύθος συνεχίστηκε στο Λονδίνο και το Μπόντγουεϊ

Η συνέχεια, τον επόμενο χρόνο γράφτηκε στο Λονδίνο, με τον Σερ Άντονι Χόπκινς στο ρόλο του Γάλλου διπλωμάτη και τον πολυσυζητημένο Γκλεν Γκόι (Λι-Λινγκ), σε σκηνοθεσία του Τζον Μπάξτερ.

Μέχρι την επιστροφή του έργου το 2017, στο Μπρόντγουεϊ πια, ως μιούζικαλ, υπό την σκηνοθετική καθοδήγηση της Τζούλι Τέιμορ, που μας είχε παραδώσει την αριστουργηματική μουσική ταινία «Across the Universe» (2007), για πρώτη φορά με την άδεια των Beatles και των κληρονόμων τους να χρησιμοποιηθούν, ακόμη και να διασκευαστούν, τα τραγούδια τους.

Ο ίδιος ο συγγραφέας της «M.Butterfly», Ντέιβιντ Χένρι Χουάνγκ, είχε παραδεχτεί, μετά την πρεμιέρα, ότι το σοκ της αποκάλυψης του πραγματικού φύλου της Σονγκ Λι-Λινγκ προκάλεσε το 1988 πολύ το ευρύ κοινό. Το οποίο «μπήκε περισσότερο στο νόημα, αργότερα, το 1992 πλέον με το κινηματογραφικό ‘Παιχνίδι των Λυγμών’ του Νιλ Τζόρνταν». Την επόμενη χρονιά δε, είδε και ο ίδιος το έργο του να γίνεται και ταινία από τον μεγάλο Ντέιβιντ Κρόνεμπεργκ, με τον Τζέρεμι Άιρονς και τον Τζον Λόουν. Συντείνοντας κι αυτό, με τη σειρά του, στο μύθο της «M.Butterfly».

Η διαδικτυακή επιστροφή της θρυλικής ελληνικής «M.Butterfly»

Όλα αυτά μας θυμίζει η διαδικτυακή επιστροφή της θρυλικής ελληνικής «M.Butterfly». Αποτελεί δε, όχι μόνον ένα αρχειακό διαμάντι, αλλά και μια καλογυρισμένη (από τότε, με τρικάμερο) παράσταση, με την καθοδήγηση του τηλεσκηνοθέτη Κυριάκου Καλαματιανού. Ο ίδιος μας έχει παραδώσει και τη διαδικτυακή εκδοχή της παράστασης «Με τη σιωπή» του Αλεχάντρο Κασόνα, από το θέατρο Βεάκη, το 2006-08. Με τη μεγάλη Μίρκα Παπακωνσταντίνου, τον Κώστα Αρζόγλου και πάλι, και τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο, σε θεατρική σκηνοθεσία του νυν διευθυντή στο ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου Νίκου Καραγέωργου.

Σε αυτή, την ιστορική «M.Butterfly», συμμετέχουν, υπό τη σκηνοθετική μπαγκέτα του Ανδρέα Βουτσινά, οι Γιώργος Λέφας, Μαρία Τζομπανάκη (ως ημίγυμνο «Κορίτσι του Playboy»), Ελευθερία Σπανού, Γιάννης Ηλιόπουλος, Σάσα Κρίτση, Αλέξανδρος Ζαχαρέας, Ξενοφών Δημητρόπουλος και Νίκος Δούλος.

Οι συντελεστές ενός έργου, τολμηρού για την εποχή του

Να σημειώσω, όμως, και τους συντελεστές. Πρώτα, ο άξιος σκηνογράφος (κυρίως στην Εθνική Λυρική Σκηνή) Νίκος Πετρόπουλος, που παρέδωσε αμέσως μετά την παράσταση στο «Ιλίσια, τα εντυπωσιακά σκηνικά, στο «Αττικόν», για τους «Δαίμονες», το Νοέμβριο 1991. Αν δε λογαριάσουμε και το «ανατολίτικο» θέμα, να κρατήσουμε και την εξαιρετική δουλειά του, το 1993-94, για την οπερέτα «Η χώρα του μειδιάματος» στην Εθνική Λυρική Σκηνή.

Δεν ήταν τυχαίο ότι για βοηθό σκηνοθέτη ο Ανδρέας Βουτσινάς διάλεξε τον Ανδρέα Μανωλικάκη, που ζει πλέον στη Νέα Υόρκη, ως Πρόεδρος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στο περίφημο Actors’ Studio, διδάσκοντας σκηνοθεσία και υποκριτική. Ο ιδρυτής της Νέας Ελληνικής Σκηνής της Νέας Υόρκης, το 1983, θεωρείται βαθύς γνώστης των μεθόδων Στανισλάβσκι και Βαχτάνγκοφ και «πρέσβης» της μεθόδου του Actors’ Studio των σταρ, ενώ έχει σπουδάσει και δίπλα στο μεγάλο της μιμικής, Μαρσέλ Μαρσό.

Όλα, πολύτιμα εργαλεία για τη δουλειά που θέλησε να «στήσει» ο Ανδρέας Βουτσινάς στη… θεατρένια «M.Butterfly».

Το ίδιο το θέμα άνοιξε… πεδίο δόξης λαμπρόν  για τα βαρύτιμα και αιθέρια μαζί ανατολίτικα κοστούμια του μαιτρ Γιάννη Μετζικώφ, με χορογραφίες Έρσης Πήττα και μέσα στους υποβλητικούς φωτισμούς του Αριστείδη Καρύδη-Φουκς.

Απολαύστε, λοιπόν, μια ιστορική και «θεατρένια» στιγμή, από εκείνες τις αξέχαστες και αμίμητες, στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου. Με ένα έργο, τολμηρό στην εποχή του. Όπως έγραφε και η Ροζίτα Σώκου, το Νοέμβριο του 1990 στην «Απογευματινή», στη θεατρική κριτική της: «Μεγάλο το ερωτηματικό για τους θεατές και πονηρές οι ματιές τους»…

Πληροφορίες

«M.Butterfly» του Ντέιβιντ Χένρι Χουάνγκ, σε ειδική κινηματογράφηση, με τρικάμερο, από το Θέατρο «Ιλίσια», τη θεατρική σεζόν 1990-91, σε διαδικτυακές προβολές, στις 25, 26, 27 και 28 Μαρτίου 2021, on demand.

Προπώληση εισιτηρίων: https://www.viva.gr/tickets/theater/streaming/madame-butterfly/

Δείτε επίσης: 

• M. Butterfly: Το έργο που έγραψε ιστορία, τώρα σε online προβολές
• Ελπίδα Σταθάτου: «Ο Στεγόσαυρος είναι γροθιά και χάδι μαζί»
• Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων: Ένα φανταστικό ταξίδι online streaming

Εάν επιθυμείτε να σχολιάσετε το παραπάνω άρθρο ή οτιδήποτε άλλο στο Youfly, επισκεφτείτε τη σελίδα μας στο Facebook ή στείλτε μας μήνυμα στο Twitter. Για φωτογραφικό υλικό και ιστορίες, μεταβείτε στο Instagram μας.