Ιδού ο Κωστής Παλαμάς. Ο γνωστός άγνωστος εθνικός ποιητής. Όπως τον ανεβάζει στη θεατρική σκηνή, από αρχές Σεπτεμβρίου, ο Γρηγόρης Βαλτινός, «ντυμένος» Παλαμάς ανάμεσα στις μούσες του.
Γράφει ο Παύλος Ηλ.Αγιαννίδης
«Είμαστε εμείς οι αθάνατοι απολίτιστοι· / κ’ οι Πολιτείες λημέρια των ακάθαρτων, / κ’ οι Πολιτείες ταμπούρια των κιοτήδων! / Στη στρούγγα λυσσομάνημα και φαγωμός / λύκων, σκυλιών, προβάτων και τσοπάνηδων! / Γιούχα και πάλε γιούχα των πατρίδων!»
Ποιος θυμάται, σήμερα, ότι πίσω από τους στίχους του Κωστή Παλαμά «κρυβόταν» ένας ποιητής, που μετά το Διονύσιο Σολωμό (του Εθνικού Ύμνου) είχε χαρακτηριστεί εθνικός;
Ποιος θυμάται, αλήθεια, ότι ήταν ο πρώτος ποιητής του νέου ελληνικού κράτους, τον οποίο ο λαός, πάνδημος, τον συνόδευσε ως την τελευταία του κατοικία, το 1943; Με μια συγκέντρωση μεγαλειώδη, ανάλογη εκείνων που επιφύλασσε αργότερα σε «σταρ» της Τέχνης και της Πολιτικής. Και μάλιστα ως πράξη αντίστασης στην ναζιστική Κατοχή.
Ποιος θυμάται ότι ήταν υποψήφιος 14 φορές, από το 1926, για Νόμπελ Λογοτεχνίας; Ή, ποιος έχει μετρήσει ότι στην Ελλάδα του σήμερα έχει εμπνεύσει τουλάχιστον 78 τραγούδια;
Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι ο Γρηγόρης Βαλτινός, δεινός «Ζορμπάς» της σκηνής και Τέβιε στον «Βιολιστή στη στέγη», αναπνέει αυτή την περίοδο – ξεκινώντας μέσα στην καραντίνα – τους στίχους, το έργο του, την… προσωπικότητα του.
Ιδού ο θεατρικός Κωστής Παλαμάς της μετά καραντίνα Ελλάδας. Που αναπνέει και εκφράζεται, στο νέο του θεατρικό εγχείρημα, από τον στίχο του Παλαμά «Για μένα η Ελλάδα μου, κυρά παλληκαρίσια / και η Γυναίκα δαίμονας και ο άγγελος συνάμα». Για την παράστασή του «Κωστής Παλαμάς – Οι μούσες που αγάπησα», βασισμένη στο επερχόμενο ομότιτλο βιβλίο της Μαρίας Παναγιωτακοπούλου (Εκδόσεις Ηδύφωνο) και τα τραγούδια του Σάκη Παπαδημητρίου, που από τις αρχές Σεπτεμβρίου θα βρεθεί σε θεατρικές σκηνές ανά την Ελλάδα.
«Δεν έπαψα ποτέ να ασχολούμαι με την ποίηση», μου λέει ο Γρηγόρης Βαλτινός. «Ήταν από τα πράγματα, άλλωστε, που με οδήγησαν και στο θέατρο. Πριν να δώσω εξετάσεις για τη Σχολή του Εθνικού, διάβασα όλους τους Έλληνες ποιητές, προετοιμαζόμενος. Αργότερα, ως επαγγελματίας, διάβασα παγκόσμια ποίηση στο ραδιόφωνο. Και πολύ αργότερα, σε συναυλίες, απήγγειλα Ελύτη, Σεφέρη, Ρίτσο».
Η πυκνότητα της ποίησης, λέει, τον βοηθάει πολύ στην υποκριτική. «Όταν την απαγγέλλεις, καλείσαι να την κατεβάσεις στο κοινό, στο αυτί και την ψυχή του. Όταν καταφέρεις να διακρίνεις τη διαφορά από το ρεαλισμό του θεάτρου, βρίσκεις έτσι το δρόμο να γίνεις στην Ποίηση πιο ποιητικός και στον ρεαλισμό πιο ρεαλιστικός».
Ο Παλαμάς είναι εμβληματικός ποιητής. «Όταν διάβασα το βιβλίο της Μαρίας Παναγιωτακοπούλου και συνειδητοποίησα ότι έχει φόρμα εξαιρετικά οικεία και αγαπημένη, κατάλαβα τι θα πει να κάνεις εικόνα το αίσθημα, με τρόπο εξαιρετικά διακριτικό. Είναι πρόκληση να γίνει εικόνα η υπέρβαση που έχει η ποίηση. Κι εκεί δεν σε ενδιαφέρει η χρονική αλληλουχία ή η ιστορική συνέπεια, αλλά η συνέπεια του αισθήματος».
Όλα αυτά τον προκάλεσαν σκηνοθετικά. Όμως, δεν θα κάνει μόνον την σκηνοθεσία (και, βέβαια, μεταμορφωμένος το ρόλο του Κωστή Παλαμά). «Κάνω, πρώτη φορά, και τα σκηνικά. Και τους φωτισμούς. Αυτό μου δίνει τη δυνατότητα να λειτουργώ ομοιογενώς. Βρήκα την ευκαιρία να γυμναστώ σε ένα είδος που μου αρέσει πολύ».
Ο Παλαμάς έχει χαρακτηριστεί εθνικός ποιητής, του λέω σε κάποια στιγμή της κουβέντας μας. «Και εθνικός εραστής, τολμώ να πω, δίχως αυτό να είναι ύβρις. Να σου θυμίσω ότι στα 71 του η μούσα και το πάθος της ζωής του ήταν η Στέλλα Διαλέτη, 19 ετών». «Πως να σου ομολογήσω το δέος μου, χωρίς να μου κοπεί η φωνή;», έγραφε ο ποιητής σε μία από τις επιστολές του προς εκείνη. Και ο Γρηγόρης Βαλτινός: «Διαβάζοντας αυτά, είπα: υπάρχει θεός, που θα μας λυπηθεί στα 70 μας» (γέλιο).
Στην παράσταση «υπάρχουν» όλες οι γυναίκες του, οι έρωτες, οι μούσες του Παλαμά. «Κάποιες είναι πιο προβεβλημένες, όπως η ποιήτρια Φωτεινή Οικονομίδη και η Λιλή Πατρικίου Ιακωβίδη (σ.σ.: που κινούσε τα νήματα στο Ίδρυμα «Κ.Παλαμάς»). Όλες αναπαριστώνται από μία γυναίκα, καθώς για εκείνον μία ήταν η μούσα. Είχε μεγάλη ανάγκη να είναι ερωτευμένος για να μπορεί να γράφει. Και αυτό η γυναίκα του, η Μαρία Βάλβη, το κατανοούσε. Που είναι τέτοιες γυναίκες…».
Στο νέο του εγχείρημα, που τον «ντύνει» Κωστή Παλαμά, «με προκάλεσε πολύ», λέει, «η μελοποίηση που έκανε ο Σάκης Παπαδημητρίου. Τσάμικο, βαλς, μπαλάντα… Και ο λόγος ακούγεται τόσο καθαρός και σύγχρονος. Μου έφερε όλο το έργο του στην εποχή μας. Εν τέλει, το αίσθημα είναι πάντα το ίδιο. Αυτό μου έδωσε και θάρρος και φτερά ότι θα μπορέσω να περάσω τον Παλαμά στο Σήμερα. Στο τώρα. Με καταλύτη τα τραγούδια».
Και συνεχίζει: «Ξέρεις, βασανίστηκε αρκετά στην ζωή του ο ποιητής. Και λόγω διαφοράς της γλώσσας του, που ήταν δημοτική, με την επίσημη γλώσσα που ήταν η καθαρεύουσα. ‘Μαλλιαριστή’, τον έλεγαν. Αρχικά δεν τον δέχτηκε η Ακαδημία Αθηνών και το ’30 έφτασε να γίνει πρόεδρός της. Είναι από τα παραδείγματα, σε οποιαδήποτε εποχή, που ενισχύει την άποψη ότι όποιος βαδίζει αργά και σταθερά, με αξία και αξίες, δεν χάνει. Ενώ οι διάττοντες αστέρες εξαφανίζονται».
Και με άξονα, θα πρόσθετα, πάντα τον Άνθρωπο. Να σαν τους στίχους που τραγούδησε, στο Σήμερα, ο Γιάννης Χαρούλης: «Ο άνθρωπος ο βαριομοίρης / να! υψωμένος νικητής / σε μια γη πλατιά, προφήτης / μιας πλατύτερης ψυχής».
Ο Γρηγόρης Βαλτινός θυμίζει και κάτι ακόμη για τον Παλαμά. Πως με τη «Φλογέρα του βασιλιά» και το «Δωδεκάλογο του Γύφτου» απαντούσε στον (εθνικό) Διονύσιο Σολωμό, που θεωρούσε ότι είχε γράψει τα πάντα για το Μεσολόγγι. Με τη «Φλογέρα», έλεγε ο Παλαμάς – μου θυμίζει -, «μόνον τότε μπόρεσα να τον κοιτάξω κατάματα. Είχα πάντα στο γραφείο μου ένα βιβλίο του για να το βλέπω κάθε μέρα και να μου θυμίζει τη μικρότητά μου». Η επωδός του Γρηγόρη Βαλτινού: «Αυτό είναι άμιλλα και αυτές είναι φιλοδοξίες. Όχι το καλύτερο μπικίνι τούτο το καλοκαίρι».
Πριν από την καραντίνα είχε σχεδιάσει να κάνει ξανά («για τελευταία φορά, έλεγα») Τέβιε στο μιούζικαλ «Ο Βιολιστής στη Στέγη». Μια μεγάλη παραγωγή, με 30 ηθοποιούς, στο «Ακροπόλ». Και έτσι νοίκιασε το θέατρό του, το «Ιλίσια» για ένα χρόνο στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Το εγχείρημα του «Ακροπόλ», μου εξομολογείται, «είπαμε να μην το τολμήσουμε τελικά, με όσα έχουν συμβεί. Έτσι, θα είμαι μόνον σαν θεατής στο Ιλίσια φέτος. Ίσως κάνω παραστάσεις του Παλαμά το χειμώνα. Ίσως και να κάνω παραστάσεις στη Θεσσαλονίκη και αλλού με το ‘Κάθε Τρίτη με τον Μόρι’ των Τζέφρι Χάτσερ και Μιτς Άλμπομ (σ.σ.: μεγάλη επιτυχία στο Ιλίσια, που ανακόπηκε από τον κορονοϊό). Ίσως».
Η «χειροποίητη» παράστασή του «Κωστής Παλαμάς – Οι μούσες που αγάπησα» θα ταξιδέψει, από 4-5 Σεπτεμβρίου, στα μέρη που ο ποιητής γεννήθηκε (στην Πάτρα, το 1859), στο Μεσολόγγι, όπου τον μεγάλωσαν οι θείοι του, στην Αθήνα: θα παρουσιαστεί στην Κηφισιά και στη Νέα Χαλκηδόνα, αν και οι εμβληματικοί για κείνον χώροι ήταν η Πλάκα και το σπίτι του, στην οδό Ασκληπιού, εκεί που σήμερα είναι το Βιβλιοπωλείο «Πολιτεία» (άλλοτε «Δωδώνη»). Και, πιθανότατα, το χειμώνα και αλλού.
Εκεί θα ακουστεί, στο Σήμερα, ο λόγος του ποιητή, που πίστευε ότι «το μεγαλείο δεν μετριέται με το στρέμμα, αλλά με της καρδιάς το πύρωμα και με το αίμα».
Πληροφορίες:
«Κωστής Παλαμάς – Οι μούσες που αγάπησα», από αρχές Σεπτεμβρίου, σε μίνι περιοδεία.
Σκηνοθεσία: Γρηγόρης Βαλτινός
Κείμενο: Μαρία Παναγιωτακοπούλου
Μουσική: Σάκης Παπαδημητρίου
Ενορχήστρωση- συντονισμός ορχήστρας: Άσπα Παπαδημητρίου
Χορογραφίες: Ευγενία Λιάκου
Βοηθός σκηνοθέτη: Νίκος Παρασκευόπουλος
Sound design: Βρεζ Χατσατουριάν
Διανομή ρόλων:
Γρηγόρης Βαλτινός: Κωστής Παλαμάς
Ιωάννα Στεφανάτου: Μαρία Βάλβη
Ευγενία Λιάκου: Μούσα
Έλενα Λεώνη Παπαδημητρίου: ερμηνεία τραγουδιών
Μουσικοί:
Πιάνο: Ιώ Κυριακίδου
Φλάουτο: Βικτώρια Κυριακίδου
Βιολί: Αριέτα Σαϊτά
Τσέλο: Στέλλα Τέμπρελη
