Ο Ιάσονας Τριανταφυλλίδης γράφει για το αφιερωματικό βιβλίο των εκδόσεων Πατάκη «Μαρία Κάλλας, Γράμματα και αναμνήσεις».
Με τίποτα δε θα δήλωνα πως είμαι ειδικός σχετικά με την όπερα. Ούτε τόσο πολύ όπερα έχω παρακολουθήσει στη ζωή μου, ούτε την έχω μελετήσει βαθιά και ουσιαστικά, ούτε μπορώ να καταλάβω αν κάποιος τραγουδιστής ή τραγουδίστρια είναι σπουδαίος, μέτριος ή και κακός…
Η Μαρία Κάλλας όμως είναι κάτι διαφορετικό. Είναι κάτι πέρα και πάνω από την ίδια την τέχνη την οποία εκπροσωπεί. Όσο και αν φανεί ακόμα και τρελό αυτό που θα πω είναι ότι η Μαρία Κάλλας για την όπερα είναι ότι η Τζοκόντα για τη ζωγραφική ή η Αφροδίτη της Μήλου για τη γλυπτική. Ως εκ τούτου έχω διαβάσει πολλά βιβλία γι’ αυτήν, έχω μελετήσει ότι έχει πέσει στο χέρι μου γι’ αυτήν, έχω επιμεληθεί εκδόσεις γι’ αυτήν, έχω ασχοληθεί με αυτήν γιατί είναι κάτι που ξεπερνά ακόμα και τα όρια της τέχνης…
Το βιβλίο «Μαρία Κάλλας, Γράμματα και αναμνήσεις»
Πρέπει λοιπόν να πω από την αρχή πως το βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη και έχει τίτλο «Μαρία Κάλλας, Γράμματα και αναμνήσεις» που υπογράφει ο Τομ Βολφ σε μετάφραση Ανδρέα Παππά αν δεν είναι ότι καλύτερο έχω διαβάσει είναι ένα από τα δύο τρία πιο σημαντικά βιβλία γι’ αυτήν. Περιέχει επιστολές που στέλνει η ίδια ή στέλνουν σε αυτήν σημαντικοί άνθρωποι ή άνθρωποι από το περιβάλλον της και έτσι φαίνεται η σχέση της μαζί τους στην πορεία της ζωής της όπως επίσης και δύο μεγάλα κείμενα αυτοβιογραφικά το ένα από το 1957 και το άλλο από το 1977, λίγο πριν φύγει από τη ζωή…
Και τα αυτοβιογραφικά κείμενα αλλά και οι επιστολές αλλά και τα ντοκουμέντα που περιέχει αυτό το βιβλίο – φωτογραφίες, ιδιόγραφα σημειώματα κ.λπ. κ.λπ. – σε βάζουν πραγματικά σε ένα κλίμα και σε οδηγούν σε ένα ταξίδι ουσιαστικής γνωριμίας με αυτή την ανεπανάληπτη προσωπικότητα. Απ’ ότι κατάλαβα οι εισπράξεις από αυτό το βιβλίο θα χρησιμεύσουν μαζί με κάποια άλλα πράγματα στη δημιουργία ενός μουσείου για τη Μαρία Κάλλας.
Το απολαυστικό αυτό βιβλίο προτείνεται για κάθε έναν που τον αφορά η Κάλλας, είτε γνωρίζει πολλά για εκείνη είτε δε γνωρίζει τίποτα…
Αντί για πολλά λόγια σας παραθέτω αποσπάσματα από το βιβλίο, που θα σας πείσουν για τη σημαντικότητά του…
Το αυτοβιογραφικό κείμενο της Κάλλας
Πριν από όλα, το ξεκίνημα του πρώτου αυτοβιογραφικού κειμένου της Κάλλας το 1957:
«Τον τελευταίο καιρό, δέχομαι συχνά προτάσεις από ιταλικά και άλλα έντυπα —μεταξύ αυτών, τα αμερικανικά περιοδικά Time και Life- να εκδώσω τα απομνημονεύματά μου. Τις απορρίπτω. Πρώτα απ’ όλα επειδή τα απομνημονεύματα συντάσσονται συνήθως σε πιο προχωρημένη ηλικία. Ή μάλλον, όταν δεν έχει κανείς τίποτε άλλο πια να πει. Δεύτερον, τολμώ να πω ότι δεν δέχτηκα από ταπεινοφροσύνη. Απεχθάνομαι να μιλώ για τον εαυτό μου, σε βαθμό μάλιστα που απέρριψα κάθε πρόταση να αφηγηθώ τα ταξίδια μου προκειμένου να αποφύγω -πράγμα αδύνατον- οποιαδήποτε αναφορά στις επιτυχίες μου. Αφήνω πάντα τους άλλους να μιλούν ελεύθερα για λογαριασμό μου, σίγουρη πως έχω να κάνω με ανθρώπους ευφυείς, καλοπροαίρετους και γενναιόδωρους.
Δυστυχώς βέβαια, ακριβώς επειδή αφήνω τους άλλους να μιλούν, βρέθηκα να πρωταγωνιστώ σε ανυπόστατα σκάνδαλα που κάνουν τον γύρο του κόσμου. Προκειμένου να διορθώσω τις τόσες ανακρίβειες, αποφάσισα τώρα, αν και με μια κάποια επιφύλαξη, να αναφερθώ στους κυριότερους σταθμούς της προσωπικής μου ζωής και της καλλιτεχνικής μου πορείας. Η αφήγησή μου δεν έχει, συνεπώς, καμιά επιτήδευση, πολλώ μάλλον —Θεός φυλάξοι!— καμιά πρόθεση για αντιπαράθεση. Επιθυμώ να την παρακολουθήσει ο αναγνώστης με το πνεύμα που την υπαγόρευσα».
Θα ξεκινήσω από τη γέννηση, όπως συνηθίζεται στις βιογραφίες.
Γεννήθηκα στη Νέα Υόρκη, στο ζώδιο του Τοξότη, το πρωινό της 2ας ή 4ης Δεκεμβρίου. Δεν μπορώ να γνωρίζω με ακρίβεια, όπως για ό,τι άλλο με αφορά, καθώς το διαβατήριο γράφει πως γεννήθηκα στις 2 Δεκεμβρίου, ενώ η μητέρα μου υποστηρίζει πως με έφερε στον κόσμο στις 4. Διαλέξτε εσείς την ημερομηνία που σας αρέσει περισσότερο. Εγώ προτιμώ την 4η Δεκεμβρίου.*
Πρώτον, επειδή φυσικά πρέπει να πιστέψω αυτό που λέει η μητέρα μου. Δεύτερον, επειδή τότε εορτάζεται η μνήμη της αγίας Βαρβάρας, προστάτιδας του Πυροβολικού, αγίας υπερήφανης και μαχητικής, στην οποία έχω αδυναμία. Έτος 1923. Τόπος: μια κλινική της Πέμπτης Λεωφόρου, στην καρδιά δηλαδή της Νέας Υόρκης, και όχι στο Μπρούκλυν, όπου αυθαίρετα κάποιοι δημοσιογράφοι επιμένουν να γράφουν πως γεννήθηκα. Το επισημαίνω όχι επειδή είναι κακό ή ντροπή να έχεις γεννηθεί στο Μπρούκλυν (νομίζω πως αυτή η περιοχή έχει αναδείξει επιφανείς προσωπικότητες) αλλά για λόγους ακριβείας.
Στο ληξιαρχείο δηλώθηκα Μαρία Άννα Καικιλία Σοφία Καλογεροπούλου. Οι γονείς μου είναι Έλληνες και οι δυο: η μητέρα μου, Ευαγγελία Δημητριάδου, κατάγεται από οικογένεια στρατιωτικών από τη Στυλίδα, ενώ ο πατέρας μου είναι γιος αγροτών με καταγωγή από τον Μελιγαλά. Αφότου παντρεύτηκαν, εγκαταστάθηκαν στον Μελιγαλά, όπου ο πατέρας μου διατηρούσε φαρμακείο, μια αρκετά επικερδή επιχείρηση. Και δεν θα έφευγαν πιθανότατα από εκεί, αν δεν είχε μεσολαβήσει το τραγικό γεγονός της απώλειας του μοναδικού γιου τους, του Βασίλη, σε ηλικία μόλις τριών ετών. Από τότε, ο πατέρας μου άρχισε να δυσφορεί, να επιθυμεί να απομακρυνθεί από τον τόπο όπου είχε πεθάνει ο γιος του. Έτσι, σταδιακά, ωρίμασε στο μυαλό του η σκέψη να μεταναστεύσει στην Αμερική. Έφυγαν τον Αύγουστο του 1923, τέσσερις μήνες προτού γεννηθώ εγώ, μαζί με την Υακίνθη,** τη μεγαλύτερη αδελφή μου, που ήταν τότε έξι ετών.»
Μαρία Κάλλας, Γράμματα και αναμνήσεις: Η σχέση της Κάλλας με τη μητέρα της
Είναι γνωστό πως η σχέση της Κάλλας με τη μητέρα της, την Ευαγγελία Καλογεροπούλου, ήταν επιεικώς φρικτή. Και στα νιάτα της όσο ήταν η Κάλλας στην Αθήνα αλλά και αργότερα όταν η Κάλλας ήταν στο εξωτερικό και έβγαζε πολλά χρήματα, απαιτούσε και ξανααπαιτούσε ασταμάτητα χρήματα από αυτήν κάτι που έκανε έξαλλη την Κάλλας μια και η συμπεριφορά της πρώτης ως μάνα δεν ήταν και η καλύτερη ποτέ. Ένα γράμμα του συζύγου της Κάλλας, Μπαττίστα Μενεγκίνι, στην Ευαγγελία Καλογεροπούλου στις 28 Σεπτεμβρίου 1950 όπου την κατηγορεί για το πόσο ταράζει με τα γράμματα και τις απαιτήσεις της την σύζυγό του και κόρη της, τα λέει όλα.
«Αξιότιμη Κυρία και αγαπητή Μητέρα,
Δυστυχώς, τον τελευταίο καιρό παρατηρώ πως η Μαρία ταράζεται πολύ κάθε φορά που λαμβάνει επιστολές από το οικογενειακό της σπίτι και, προκειμένου να προλάβω ακόμα μία τέτοια δυσάρεστη εξέλιξη, ζήτησα από έμπιστό μου πρόσωπο να μεταφράσει το τελευταίο γράμμα που στείλατε.
Έμαθα, λοιπόν, προς μεγάλη μου θλίψη, το περιεχόμενο της επιστολής και οφείλω να εκφράσω την απογοήτευση μου και την πικρία. Συγχωρήστε μου την ειλικρίνεια, αλλά τολμώ να πω πως τέτοιες προσβολές δεν επιτρέπεται να εκστομίζονται, ειδικά από μια μάνα.
Γράφετε σελίδες ολόκληρες σε τόνο προσβλητικό και μνησίκακο.
Η Μαρία δεν τα αξίζει όλα αυτά, και εγώ θα αντικρούσω για λογαριασμό κάθε προσβολή. Καθώς πρέπει να σκεφτώ την υγεία της και την ακεραιότητά της, σας λέω πολύ αυστηρά πως θα φροντίσω να μεταφράζω κάθε επόμενη επιστολή σας προτού την παραδώσω στη Μαρία. Αν τύχει να περιέχει λόγια και φράσεις όπως εκείνα που διάβασα στην επιστολή στην οποία αναφέρομαι, ή και απλώς ικανά να της προκαλέσουν την παραμικρή αναστάτωση, να είστε βέβαιη πως η αλληλογραφία δεν θα φτάσει στα χέρια της Μαρίας.
Σκεφθείτε το και θυμηθείτε, Κυρία, πως έχω πια μείζον και ιερό καθήκον απέναντι στη Μαρία και στην οικογένεια που δημιούργησα μαζί της (δεν θα αναφερθώ στο ανώφελο ανάθεμα που εκτοξεύσατε εναντίον των παιδιών μας). Δεν θα ανεχθώ παρεμβάσεις που θα αναστατώσουν τη ζωή μας, αλλά θα απαντήσω σε τόνο αμείλικτο στις πικρές κουβέντες που χρησιμοποιήσατε. Υπήρξατε και δεν έχετε πάψει να είστε συνετή μητέρα. Δεν νομίζω πως η Μαρία μπορεί να ξεχάσει τα αισθήματά της και τις υποχρεώσεις της απέναντί σας· Ωστόσο, εγώ είμαι τώρα ο σύντροφός της και αναλαμβάνω, συνεπώς, τα ηνία και την ευθύνη της οικογένειας. Στο σπίτι μου, Κυρία, όσο και αν αγαπώ τη σύζυγό μου, εκείνη έρχεται έπειτα από μένα.
Η Μαρία έκανε έως τώρα το καθήκον της στο μέτρο του δυνατού.
Πρόσφατα, στο Μεξικό, σας έδωσε ένα ποσόν. Φτάνει για εφέτος. Δεν μπορεί άλλα! Του χρόνου θα δούμε. Μην αμφιβάλλετε ότι θα εκπληρώσουμε στο ακέραιο το καθήκον μας. Τέρμα, όμως, οι προσβολές, οι απειλές, οι άκομψες εκφράσεις. Έτσι δεν θα επιτύχετε τον στόχο σας, αλλά το εκ διαμέτρου αντίθετο αποτέλεσμα. Θα μας αναγκάσετε να διακόψουμε -χωρίς να φταίμε- κάθε σχέση. Προσέξτε, λοιπόν, στο εξής τη συμπεριφορά σας. Αν ζητάτε κατανόηση και στοργή, μην διατάζετε, μην απειλείτε, μην προσβάλλετε και, το κυριότερο, σκεφθείτε τη θέση του καθενός. Η ζωή μας με τη Μαρία είναι γεμάτη δυσκολίες. Δεν είναι διόλου εύκολη, όπως μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως στον απλό και ανυποψίαστο παρατηρητή. Όλοι στη ζωή αντιμετωπίζουμε αρκετές δυσκολίες και πολύ πόνο, κι εμείς δεν αποτελούμε εξαίρεση.
Μαθαίνω με χαρά ότι διατηρείτε καλές σχέσεις με την Τζάκι, στην οποία πέρυσι προτείναμε φιλοξενία και ένα ταξίδι αναψυχής στη Νότια Αμερική. Τα απέρριψε και τα δυο λόγω υποχρεώσεων που την κρατούσαν, απ’ ό,τι φαίνεται, στην Ελλάδα. Προσφερόμαστε να φιλοξενήσουμε και εσάς, αν επιθυμείτε να περάσετε λίγο χρόνο στην Ιταλία. Όχι αυτό το διάστημα όμως, γιατί εγώ είμαι πολύ απασχολημένος και για τη Μαρία ξεκινάει μια πολύ κουραστική σεζόν. Δεν θα μπορούμε να σας κάνουμε συντροφιά. Θα χρειαστεί αν το αποφασίσετε, να μας ειδοποιήσετε πολύ νωρίτερα.
Είμαι βέβαιος πως θα κατανοήσετε το πνεύμα της επιστολής μου και δεν θα παρεξηγήσετε την ειλικρίνειά μου.
Με την ευκαιρία, σας στέλνω τους θερμούς χαιρετισμούς,
Μπαττίστα»
Μαρία Κάλλας, Γράμματα και αναμνήσεις: Φράνκο Τζαφιρέλλι
Ένα γράμμα από το σκηνοθέτη Φράνκο Τζαφιρέλλι στις 26 Ιουνίου 1958 μιλάει για την προσπάθειά του να γυριστεί σε ταινία η «Τραβιάτα» με την Κάλλας, κάτι που δυστυχώς δεν έγινε.
«Αγαπητή Μαρία,
Δεν ήθελα να σε ενοχλήσω αυτές τις μέρες σχετικά με την ταινία. Δεν ξέρω αν έκανα καλά. Δεν τολμώ γενικώς, όπως κάνουν σχεδόν όλοι οι άλλοι σκηνοθέτες, να πολιορκώ τις μεγάλες πρωταγωνίστριες που θέλω να συμμετέχουν στις δουλειές μου. Ξέρεις τι έχω σκεφτεί και τι θέλω να κάνω. Ξέρεις επίσης πόσο σε αγαπώ και σε σέβομαι. Δεν θα σου πρότεινα ποτέ κάτι κατώτερο του μεγέθους σου.
Καταλαβαίνω πολύ καλά όλους τους λόγους που σε κάνουν να διστάζεις και να έχεις επιφυλάξεις. Καταλαβαίνω πως σε πολιορκούν με προτάσεις και πως εξετάζεις καθεμιά από αυτές πολύ προσεκτικά καθώς αντιμετωπίζεις τη δουλειά σου με μεγάλη υπευθυνότητα. Καταλαβαίνω επίσης πως δεν είναι καθόλου εύκολο να σε δελεάσει, να σε συναρπάσει κάτι. Όχι επειδή είσαι κυνική ή πολύ απαιτητική, όπως θα μπορούσε κάποιος βιαστικά να συμπεράνει, αλλά επειδή, όπως έχω καταλάβει, για κάθε νέο εγχείρημα καταβάλλεις τιτάνια προσπάθεια. Είναι λογικό, λοιπόν, να αντιμετωπίζεις με μεγάλη επιφύλαξη μια καινούρια και άγνωστη εμπειρία, όπως είναι για σένα το σινεμά έστω και αν σε ελκύει κατά βάθος.
Είναι απολύτως κατανοητό!
Θεωρώ, ωστόσο, πως η μεταφορά της Τραβιάτα στον κινηματογράφο είναι μια απολύτως σοβαρή πρόταση, γι’ αυτό και εργάζομαι όλον αυτόν τον καιρό για την υλοποίησή της.
Προσωπικά (αλλά αυτό ίσως είναι δικό μου πρόβλημα), θα κατηγορώ τον εαυτό μου όσο ζω αν αποτύχουμε να αποτυπώσουμε σε φιλμ την Τραβιάτα σου! Δε θα κουραστώ να επαναλαμβάνω πως η ιδέα για την ταινία γεννήθηκε από το ηθικό χρέος να υπάρχει ένα ζωντανό και άρτιο ντοκουμέντο μιας δικής σου τόσο σπουδαίας ερμηνείας, των δυνατοτήτων μιας μεγάλης καλλιτέχνιδας και μιας γυναικάς στην ακμή της.
Θέλω η ταινία να φτάσει σε όλο τον κόσμο, ακόμα και σε τόπους μακρινούς και λησμονημένους, από την Παταγονία μέχρι το Κονγκό, να τη δουν όλοι. Και αύριο – όταν, δυστυχώς, δεν θα ζούμε πια – να μείνει στις επόμενες γενιές αυτό που ούτε η Ντούζε ούτε η Σάρα Μπερνάρ μπόρεσαν να αφήσουν: ένα ντοκουμέντο αυτού του εξαιρετικού ρόλο [Βιολέττα] με τον οποίο συντάραξες, συγκίνησες, διέπλασσες και ενθουσίασες το κοινό, σε αυτό το τόσο οδυνηρό δεύτερο μισό του 20ου αιώνα!
Αγαπητή Μαρία, δεν ξέρω αν επιθυμείς να με δεις και να μου μιλήσεις πριν αποφασίσεις. Εγώ, όπως σου έχω πει, δεν θέλω να σε πιέζω. Είμαι ωστόσο, διατεθειμένος να σε συναντήσω, αρκεί να με καλέσεις. Και αν έχεις αμφιβολίες, σε παρακαλώ να μου τις πεις με την ειλικρίνεια που σε διακρίνει. Αυτές τις μέρες βρίσκομαι στη Ρώμη και δεν έχω υποχρεώσεις αλλού. Περιττό να σου πω πόσο ανυπομονώ να ωριμάσει η απόφασή σου. Τους χαιρετισμούς μου σ’ εσένα και στον Μπαττίστα.
Φράνκο»
Μαρία Κάλλας, Γράμματα και αναμνήσεις: Η Έλσα Μάξγουελ στο βιβλίο
Ένα γράμμα από τον Ιούλιου του 1959 από τη γνωστή Αμερικανίδα δημοσιογράφο – κουτσομπόλα Έλσα Μάξγουελ που μιλάει ακριβώς για το πως γνώρισε την Κάλλας στον Ωνάση, αλλά και για τον πάρα πολύ χυδαίο τρόπο που αντιλαμβανόταν όλες αυτές τις γνωριμίες και όλους αυτούς τους ανθρώπους…
«Αγαπητή Μαρία,
Σου γράφω για να ευχηθώ σε εσένα και στον Μπαττίστα να περάσετε υπέροχα στην κρουαζιέρα σας με αυτό το εντυπωσιακό σκάφος με έναν θαυμάσιο και τόσο έξυπνο οικοδεσπότη όπως είναι ο Άρης [Ωνάσης], και με αυτόν τον βετεράνο πολιτικό (ίσως λίγο γερασμένο) που έσωσε τον κόσμο το 1940. Στην ουσία αντικαθιστάς τη Γκάρμπο, που είναι πλέον πολύ μεγάλη, στη θαλαμηγό Χριστίνα. Καλή τύχη. Δεν συμπάθησα ποτέ την Γκάρμπο, εσύ όμως έχεις όλη την αγάπη μου. Στο εξής, απόλαυσε κάθε στιγμή της ζωής σου. Πάρε (κι αυτό θέλει πολύ λεπτούς χειρισμούς) ό,τι μπορείς.
Δώσε (αυτό δε θέλει τέχνη, αλλά είναι σημαντικό) ό,τι θέλεις εσύ να δώσεις. Αυτός είναι ο δρόμος που οδηγεί στην ευτυχία, τον οποίο πρέπει να ανοίξεις εσύ, έστω και διασχίζοντας την έρημο της αμφιβολίας. Δεν νιώθω ούτε πικρία πια. Ο κόσμος θα πει -για την ακρίβεια, το λέει ήδη- πως το μόνο που ήθελες από μένα ήταν να με χρησιμοποιήσεις. Αυτό το διαψεύδω κατηγορηματικά. Τα λίγα που έχω κάνει γιο σένα τα έκανα με την καρδιά μου και έχοντας τα μάτια μου ορθάνοιχτα. Είσαι ήδη μια από τις μεγάλες φωνές και θα γίνεις στο μέλλον ακόμα μεγαλύτερη.
Σε σκέφτομαι με καλοσύνη και τρυφερότητα, Μαρία.
Να είσαι καλά, να τραγουδάς καλά, και ο Θεός να σε ευλογεί πάντοτε.»
Το γράμμα της Μαρία Κάλλας στον Ωνάση
Ένα γράμμα της Κάλλας προς τον Ωνάση, στις 30 Ιανουαρίου 1968, λίγο πριν χωρίσουν οριστικά και λίγο πριν αυτός παντρευτεί τη Τζάκι Κέννεντυ που λέει τα πάντα για το πως τον έβλεπε και τι αισθανόταν εκείνη για αυτόν.
«Αρίστο αγάπη μου.
Ξέρω ότι αυτό είναι ένα ασήμαντο δώρο για τα γενέθλιά σου. Όμως έπειτα από οκτώμισι χρόνια, έπειτα από τόσα και τόσα που έχουμε περάσει μαζί, έχω τη χαρά να μπορώ να σου πω πόσο υπερήφανη είμαι για σένα. Σ’ αγαπώ με όλο μου το σώμα και με όλη μου την ψυχή, και μοναδική μου ευχή είναι να νιώθεις κι εσύ το ίδιο.
Έχω το προνόμιο να έχω φτάσει στο πιο ψηλό σημείο μιας δύσκολης καριέρας και να με έχει αξιώσει ο Θεός να σε συναντήσω, εσένα που έχεις επίσης περάσει διά πυρός και σιδήρου, και να είμαστε μαζί, έτσι όπως είμαστε.
Προσπάθησε, προσπάθησε σε παρακαλώ, να μείνουμε μαζί, ενωμένοι για πάντα, γιατί έχω ανάγκη την παντοτινή σου αγάπη και τον παντοτινό σου σεβασμό. Είμαι υπερβολικά υπερήφανη για να το παραδεχτώ, αλλά να ξέρεις πως είσαι η ανάσα μου, το πνεύμα μου, η περηφάνια μου, η τρυφερότητά μου. Αν μπορούσες να διαβάσεις τα συναισθήματά μου για σένα, θα ένιωθες ο πιο δυνατός και ο πιο πλούσιος άνθρωπος όλου του κόσμου.
Δεν είναι το γράμμα ενός παιδιού αυτό. Είναι μια πληγωμένη, κουρασμένη γυναίκα, που έχει δει πολλά και που σου εκφράζει τα πιο αγνά και νεανικά συναισθήματα της. Μην το ξεχάσεις ποτέ αυτό. Να είσαι πάντα τόσο τρυφερός μαζί μου όσο αυτές τις μέρες. Με κάνεις να νιώθω βασίλισσα του κόσμου, αγάπη μου. Έχω τόση ανάγκη από αγάπη και τρυφερότητα.
Είμαι δική σου, μπορείς να με κάνεις ό,τι θέλεις.
Η ψυχή σου,
Μαρία»
Μαρία Κάλλας, Γράμματα και αναμνήσεις: Το φινάλε για το βιβλίο
Το φινάλε του αυτοβιογραφικού κειμένου που έγραψε η Κάλλας λίγο πριν φύγει από τη ζωή το 1977.
«Κλείνοντας, θα έλεγα πως, αν η σχέση μου με τον Ωνάση ήταν αποτυχία, η φιλία μου μαζί του ήταν, αντιθέτως, επιτυχία. Όχι, η στάση μου απέναντι του δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι η ίδια όπως πριν από τον γάμο του. Χρειάζεται αρκετός καιρός για να μπορέσεις να καταλάβεις σε βάθος έναν άλλον άνθρωπο, όπως και τον εαυτό σου άλλωστε. Πιστεύεις πως οι άλλοι προσπαθούν να σε αλλάξουν, αλλά δύσκολα παραδέχεσαι πως ίσως κι εσύ προσπαθείς, και μάλιστα ακόμα πιο επίμονα, να τους αλλάξεις. Όσο δεν είσαι προετοιμασμένος να αποδεχτείς τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και λειτουργούν οι άλλοι, επειδή δεν συμπίπτει με τον δικό σου τρόπο, δεν μπορείς ποτέ να είσαι αντικειμενικός.
Η φιλία που είχαμε τα τελευταία χρόνια με τον Αρίστο επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Διδάχτηκα πολλά από αυτή τη φιλία. Με τα χρόνια, γινόμουν προφανώς και πιο ώριμη. Καθώς μάλιστα -όχι από επιλογή μου- η καλλιτεχνική μου καριέρα δεν με απορροφούσε τόσο απόλυτα όσο παλαιότερα, αποκτούσα ολοένα και μεγαλύτερη εμπειρία στο να επικοινωνώ με άλλους ανθρώπους και να τους καταλαβαίνω.
Όταν είδα τον Αρίστο στο νοσοκομείο λίγο πριν πεθάνει, ήταν ήρεμος και, νομίζω, συμφιλιωμένος με τον εαυτό του. Ήταν πολύ άρρωστος και ήξερε πως πλησίαζε το τέλος του, αν και έκανε προσπάθεια να μην το δείχνει. Δεν μιλήσαμε για τις παλιές καλές μέρες που ζήσαμε μαζί. Άλλωστε, ούτε και για οτιδήποτε άλλο είπαμε πολλά- πιο πολύ επικοινωνούσαμε με τη σιωπή. Όταν έφευγα (είχε εκείνος ζητήσει να πάω να τον δω, αλλά οι γιατροί με είχαν παρακαλέσει να μη μείνω πολύ), κάνοντας μεγάλη προσπάθεια κατάφερε να μου πει: «Σε αγάπησα. Όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο, αλλά όσο καλύτερα και όσο περισσότερο μπορούσα. Προσπάθησα». Αυτός ήταν ο Αρίστος.»
Όλα αυτά που δεν είναι παρά μια εσάνς από ένα βιβλίο, όπως το Μαρία Κάλλας: Γράμματα και αναμνήσεις, τόσο μεστό και τόσο σημαντικό και αξιόλογο, αλλά και τόσο ενδιαφέρον για τη Μαρία Κάλλας που αξίζει να υπάρχει στη βιβλιοθήκη σας ανεξάρτητα από το ενδιαφέρον σας για την ίδια την όπερα.
Δείτε επίσης:
- Τομ Βολφ: Μαρία Κάλλας Γράμματα και αναμνήσεις
- Μόνικα Μπελούτσι: «Δύσκολο να συγκριθώ με τη Κάλλας»
- 60 Χρόνια Τρύγος: Ο Ιάσονας Τριανταφυλλίδης για το βιβλίο του Μπουτάρη
Εάν επιθυμείτε να σχολιάσετε το παραπάνω άρθρο ή οτιδήποτε άλλο στο Youfly, επισκεφτείτε τη σελίδα μας στο Facebook ή στείλτε μας μήνυμα στο Twitter. Για φωτογραφικό υλικό και ιστορίες, μεταβείτε στο Instagram μας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του παρόντος άρθρου, χωρίς αναφορά, με ενεργό σύνδεσμο (link) Youfly.com
